Irlanda iparraldea. Amaitutako guda baten arrastoak

Margaret Thatcherrek behin Ó Fiaich kardinalari galdetu omen zion nola ote zen posible Britainia Handia bakean izatea Alemania eta Frantziarekin, eta gatazkan oraindik irlandarrekin, hainbeste urteren ostean. “Beno, madam –hasi omen zen elizgizona begirada makurtuta, erdi lotsatuta–, kontua da ez daukazula oraindik Alemaniako Ruhr lurraldea okupatuta”. Egun, Ostiral Santuko Akordioaren hamargarren urteurrenean, bakea da nagusi Irlanda iparraldean.

Ostegun gaua Belfasten. Bakarlari gaztea, gitarra eskuan, Maddens tabernan giroa berotzen. Jende andana mahaietan eserita, eta beste horrenbeste tabernari lanpetuaren begiradarekin bat egin nahian, garagardo eske. Ostalariaren bizkarrean, Ernesto Che Guevara, Nelson Mandela eta Bobby Sandsen aurpegiak “Askatasunaren Gudariak” dioen danborrean marraztuta. Jendea sartu-aterean ari da. Irteteko ez da arazorik; sartzeko, ordea, txirrina sakatu behar da. Barruan, Tom ilehoria arduratzen da segurtasunaz. Aldamenean duen monitoreari so egin, eta atea ireki. “Aspaldiko gerra garaietan” –eurek dioten bezala– taberna errepublikarrak paramilitar loialisten eraso puntu bihurtu ziren, eta oraindik ere, gehienek orduan hartutako segurtasun neurriekin jarraitzea erabaki dute. Hamalau urte daramatza Tomek bertan lanean, eta ez omen dute inoiz erasorik pairatu. “Hori honengatik da –dio hatz erakuslea atearen alboko monitorera zuzenduz–, ziur egon zaitezke”. Bakea sinatu zela hamar urte bete diren arren, oraindik hobe ei da tentuz ibiltzea.

Urteak beharko dira, belaunaldiak ziurrenik, Irlanda iparraldean bizi diren bi komunitate nagusiak (irlandar, errepublikar, katolikoak alde batetik; britainiar, unionista, protestanteak bestetik) guztiz adiskidetu eta iraganeko ezin ikusiak guztiz gainditzeko. Hala ere, pixkana garaiak aldatuz doaz, eta egun, zenbait pertsona eta alderdik bakearen alde erakutsitako konpromiso irmoari esker, Irlanda iparraldean borroka armatuak borroka politikoari egin dio bide. Duela hamar urte, 1998ko Aste Santuan Irlanda hegoaldeko eta Britainia Handiko gobernuek, AEBen laguntzarekin, Irlanda iparraldearen inguruko akordioa sinatu zuten, bertako alderdi politikoen negoziazio luzeen ostean onartuko zuena (DUP kenduta). Ostiral Santuko Hitzarmena izena erabiltzen dute errepublikarrek, Belfasteko edo Stormonteko Hitzarmena unionistek. Izenak izen, iparraldeko sei konderrietako historia gatazkatsuan bakearen mugarririk garrantzitsuenetakoa izan da. Puntu asko adostu zituzten, baina oinarrizkoena, Irlanda iparraldearen etorkizuna bertako biztanleen gehiengoak erabakiko zuela.

Hamar urte luze bete dira orduz geroztik, eta gorabeherak izan diren arren, egoera asko baretu da iparraldeko sei konderrietan. Hala ere, oraindik Belfast hiria Irlanda iparraldeko gizartearen zatiketaren ordezkari izan liteke: hirigunea neutral, hortik kanpora auzo errepublikar eta unionistek ongi bereizita jarraitzen dute, bakoitza bere mural eta banderez ‘apaindurik’. Beren artean urtetan pareta erraldoiak eraiki behar izan dituzte, elkarren arteko liskarrak saihesteko. Ironia handiz “bakearen murruak” gisa bataiatu zituzten hauek. Belfasten 41 horma daude auzo ezberdinak bereizteko jarriak.

Bi komunitateen arteko harremana pixkana hobera doan arren, oraindik ez da bakearen murru horietako bakar bat ere lurraren mailara apaldu. Neil Jarman Gatazken Ikerketarako Institutuko zuzendaria da, gatazkak aztertu eta bitartekari ibiltzen den talde bateko burua. Gatazkekin egiten dute lan, hauekin harremana duten arazoekin eta gudatik bakerako trantsizioan sor litezkeenekin. Bere ustez oraindik zenbait murru kentzeko urte batzuk itxaron beharko den arren, dagoeneko zenbait eraitsi zitezkeen, eta hori seinale ona zatekeen bizikidetzarako. Gatazka bizirik izan den urte askotan murru hauek dituzten check point itxurako ateak itxita egon dira. Egun gehienak irekita daude eta batzuk oraindik ere gauetan itxi egiten dituzte, gunerik beroenak bereizten dituzten horiek.

Presoak kalean

Motibazio politikoak bultzatutako ekintzengatik kartzelan ziren presoak bi urteren buruan askatzea sinatu zuten Ostiral Santuko Akordioan, guztira 500 inguru, loialista nahiz errepublikar. Gatazkaren konponbiderako aurrerapauso handia, baina eguneroko bizitzan bestelako arazo batzuk sortuko zituena, nahitaez. Izan ere, errepublikar zein loialista, preso ohiek ziegak utzi eta gizarte normalizatu batean txertatzeko zailtasunak dituztela salatzen dute zenbait elkartek. Preso errepublikar ohiei eta beren familiei laguntzeaz arduratzen da adibidez, Coiste taldea. Zuzendariak, Michael Culbertek, 16 urte itzalean egin ostean lehen eskutik ezagutzen ditu presoek guztiz gizarteratzeko dituzten zailtasunak.

“Lanpostua lortzeko orduan, oraindik lekurik gehienetan ea kartzelan izan garen galdetzen digute, eta hori arazo handia da guretzat”, diosku preso ohiak bere bulegoan. Beren azken urteetako borrokaren helburua itaun hori galdetegietatik kentzea, edo arrazoi politikoak medio preso izandakoei hori ez kontuan hartzea da. “Gu preso politiko ohiak gara, ez kriminalak”, utzi nahi izan du argi. Bestetik, problemarik nabarmenenak, bikote arazoak, langabezia eta lan mundurako prestakuntza falta direla dio. “Gu ere gizaki arruntak gara eta gizarte osoak izaten dituen arazoak izaten ditugu”. Preso ohi asko 70eko hamarkadan ongi prestatutako jendea zela dio, baina orain, teknologia berriekin, euren trebakuntza zaharkitua geratu da.

Preso loialista ohiekin oso harreman ona dutela dio, eta beren lanaren parte bat haiengana iristea da. “Bake prozesua hasi aurretik guk bagenituen harremanak loialistekin, guk bai baitakigu zein den bortxakeriagatik ordaintzen den prezioa: zauria eta heriotza”. Hala, politikariak esparru horretan sartu aurretik, preso ohiak oso aktiboak izan ziren, kartzelan ikasi bide zuten hitz egitearen beharraz.

Gaelikoa malda gora

Neskak panpinekin, mutilak baloiarekin, Philim, Clodagh, Colleen, Katie Rose eta Jane Hego Belfast lasaian, gune errepublikarrean, ibiltzen dira jolasean arratsaldero. Bederatzi urte ditu zaharrenak, lau gazteenak. Nahiko ohikoa da errepublikarren artean seme-alabei irlandar jatorriko izenak jartzea; horren adibide dira lehen hiruak. Kultura zelta bai, musika eta tradizioa barneratuta dute errepublikarrek, baina hizkuntzaren aldeko taldeek oraindik lan handia dute gaeliko irlandarra ikastea ez dela alferrikakoa erakusteko. Horren isla, kalean jolasean aurkitu ditugun haur hauek: bost umetik bakarra joaten gaelikoz irakasten duten eskolara, eta duela bi urtetik –aukeran eman ziotenetik– gurasoen erabakiz, gaztelera ikasten du bertako hizkuntza beharrean, “erabilgarriagoa” dela argudiatuta. Egun, gaelikoz zer dakien galdetuta, batetik hamarreraino zenbatzeko gai dela dio. Hala ere, bada hau ama hizkuntza duenik ere. Estatistikek diotenez, 1991. urtetik 2001era, Irlanda iparraldeko sei konderrietan %18 egin zuen gora gaelikoaren ezaguerak, baina osasun egoera onetik oraindik ere urrun dago oraino hizkuntza gutxitu hau.

Lá Nua , “Egun berria” euskaraz, gaeliko irlandarrez argitaratzen den egunkaririk zaharrena orain 24 urte sortu zuten; azken asteotan berriz, ixtear izan da arazo ekonomikoak medio. Bertako erredakzio buru Connla Lawlorrek azaldu digunez, akziodunekin bilera izan ostean, azkenean lortu dute agintariek iragarkiak jartzea beren berripaperean. Abenduaren 8ra arte behintzat ziurtatu dute edizioa. “Azaroan, berriz ere negoziazioei ekin beharko diegu, oraindik ere babesa behar baitugu”.

Gaelikoaren alde lanik gehien egiten duen Pobal taldearen burua Birminghamen (Ingalaterra) jaioa da. Janet Muller Belfastera etorri zenean hasi zen gaeliko irlandarra ikasten gau eskoletan, nahiz eta lehenago apur bat unibertsitatean ikasi zuen. Berari esatea gustatzen zaion moduan, “oso zaila zen arren, bat-batean hizkuntzak harrapatu egin ninduen eta ezin izan nuen ihes egin”. Lanpetuta dabiltza Bai Euskarari ekimenean oinarritutako Tá kanpaina bultzatzen –Tá-k bai esan nahi du bertako hizkuntzan–.

Gazi-gozoa da Ostiral Santuko Akordioak hizkuntzaren alorrean egin duen ekarpenaren gaineko bere analisia. Mullerri ulertezina iruditzen zaio duela hamar urte eta 2006. urteko St. Andrewsko Hitzarmenean “gaeliko irlandarrak ingelesaren status bera izango du” sinatzea eta gero hizkuntza legea behin eta berriz atzera botatzea. DUP alderdi unionistako kideek ez dute bertako hizkuntzari buruzko adierazpenik egin nahi izan, nahiz eta alderdi horretako kide izan Edwin Poots Ipar Irlandako kultura ministroa. Prentsak bildu izan ditu “azken urteotan Irlandako hizkuntza ikaragarri kaltetu dugu atzera” eta “ez dugu inola ere gaelikoa babesteko hizkuntza legerik onartuko; komunitate harremanak kaltetuko lituzke” bezalako bere aipuak. Gales eta Eskoziak beren hizkuntza babesteko legea baduten bezala, orain Londresko Westminster parlamentuan erabaki beharko dute Ipar Irlandako hizkuntza legearekin zer egin.

“Gure hizkuntza da gainontzeko nazionalitateetatik bereizten gaituen elementua, eta baita gure nortasunaren parterik garrantzitsuenetakoa ere”, dio Lá Nua-ko Lawlor kazetariak, egoerarekin triste samar. Pobal taldeko buruak hizkuntzaren alde politikariek gehiago egin behar luketela uste du: “Irlandako Gobernua ez dago kausa honen alde Ipar Irlandako exekutibari presioa egiteko prest, eta gaelikoaren alde mintzatzen diren alderdi horiek, edo txikiegiak dira, edo hizkuntzaren kausa ez da beren borrokaren gakoetako bat, hori aldatzen laguntzeko”.

Egia orbain

17 urte zituen Michael Kellyk 1972. urteko urtarrilaren 30ean. Derrykoa jaiotzez, agintari protestanteen eskutik komunitate katolikoak bizi zuen diskriminazioaz nazkatua, eskubide zibilen aldeko martxara joan zen lagunekin. “Pertsona bat, boto bat!”, bezalako oihuak ahoan hil zen. Bere anaia Johnek, 59 urterekin, atzo gertatu izan balitz bezala kontatu digu Michaeli bala batek zulatu ziola bularra. 14 pertsona hil zituzten Britainia Handiko soldaduek Bloody Sunday edo Igande Odoltsu hartan. Herri honek inozentzia galdu zuen eguna.

You are now entering Free Derry (Derry Askean sartzen ari zara) ohartarazten du bidaiaria errepide ondoko pareta zuri historikoak. Derryri historia usaina dario. Erdi Aroko herria, harresi dotoreekin, eliza ugarirekin… baina batez ere Igande Odoltsua gogoratzen duten mural ikusgarriekin. Urtetan borroka gogorren eremu izan den Bogside auzoan Free Derry museoa dago, Picassoren Gernika koadroaren bertsio moderno baten aldamenean. “Gure betebeharra hemen gertatua ongi kontatzea da, zuzen, bertako jendeak bizitu zuen bezala; Free Derryn gertatua, Free Derryko herritarrek kontatua”, zehaztu digu Adrian Kerr museoko zuzendariak.

Urtarrilaren 30 hartan, eskubide zibilen aldeko martxa baketsua antolatu zuten Derryko bizilagunek. Kopuru zehatzik ez dagoen arren, dokumenturik gehienek 15.000 bat pertsona bildu zirela diote. Inolako armarik gabe zihoazen 14 pertsona hil zituzten soldaduek. Soldaduen hitzei soilik erreparatuta eginiko lehen epaiketa batean “hildako errebeldeak” izatea egotzi zieten hildakoei, eta militarrei tiro egin izana. Urte askotako borrokaren ondoren, 26 urte beranduago, 1998an, Bake Akordioa baino hilabete lehenago, bigarren epaiketa bat irekitzea lortu zuten derrytarrek. “Epaileak zehatz-mehatz daki zer gertatu zen, froga eta testigantza guztiak eman dizkiogu. Orain ikusi egin beharko dugu ea hori txostenean paratzen ausartzen den”, dio Kerr zuzendariak. “Hemen gertatua ez zen burua joandako soldadu batzuen istorioa, aginduak bete zituzten soldaduena baizik”. John Kelly, anaiaren odolarekin zikindutako ume baten kamiseta parean duela, begi bat Londresko epaiketara duela bizi dela dio. “Michaelen izena, eta egun hartan hil zituzten beste 13 pertsonen izenak, azkenean, garbitu egingo dira eta betirako atseden hartuko dute. Eta guk, aldi berean, gure bizitzekin aurrera egin ahal izango dugu behingoz”.

Bakearen ekonomia

José Manuel Durão Barroso Europako Batzordeko lehendakariak Irlanda iparraldea munduko gainontzeko gatazkentzat eredu izendatu zuen orain urte batzuk, bakeak gizarte bat eraikitzen zenbat lagun dezakeen erakusteko. Dena den, bakeak laguntzen duen bezala, diruak ere herri baten normalizazioan pisu handia izan dezake. Europar Batasunak azken urteotan ahalegin nabarmena egin du Irlanda iparraldeko sei konderrietan gatazkaren amaiera bermatzeko, eta aurrekontuaren kopuru garrantzitsua inbertitu du bertan. Neil Jarman Gatazken Ikerketarako Institutuko zuzendariak dioenez, “diruak ere bakea ekar dezake”.

Ostiral Santuko Akordioa sinatu zenetik hamarkada bat igaro denean, herrialdea pixkana eraikitzen ari direla begi-bistakoa da. Zenbait proiektuk Europar Batasunaren babesa dute. Belfast hirian bakea sinatu zenetik %16,9 igo da enplegu-tasa, eta turista kopurua urtero ia %10 doa gora orduz geroztik, horrek ekonomian duen eraginarekin.

“Badira urteak guda hau amaitu zela”, dio Martina Anderson Sinn Féineko parlamentariak. “Orain herrialde arrunt bat gara, arazo politikoak konpontzeko politika erabiltzeko aukera dugun beste herri bat, eta oraindik guk nahi duguna lortu ez dugun arren, behintzat ez gara gudan bizi, eta ez nuke nahi gure seme-alabek guk bizitu genuena bizitzerik”. Michael Culbert preso errepublikar ohia ere pozik dago gatazka hartzen ari den norabidearekin eta ez du uste inola ere berriz ere armak hartzera itzuliko denik IRA. “Luzera begira egindako estrategia da gurea –dio Culbertek–, Bobby Sands gose greban zen bitartean parlamenturako aukeratua izan zenean sartu zen Sinn Féin politikan. Eta horixe da egun gauden egoerara ekarri gaituena, armarik gabe, soilik politika erabiliz. Beraz, presook hasi genuen bake prozesua”.

Aurrera begira

Bakearen bidean aurrera egiten duen leku honetan, iragana oraindik oso presente dute bertakoek eta hamaika data omentzen dituzte urtero era guztietako arrazoiengatik. Guda luze baten egunak dira, heriotza askoren datak.

Haizeak gaita-jole zaharraren doinu ahulak Belfasteko Falls etorbide katolikoan behera dakartza. Atzetik, Irlandako banderarekin estalitako hilkutxa sei sorbaldak daramate mantso aurrera. Elizatik atera eta azken aldiz zenbait kaletan barrena ibili ostean, bizilagunek IRAko militante zenduentzat sortutako gunera eraman dute azken omenaldia egitera. Oroitzapenen lorategia irakur daiteke atakaren gainean, burdinazko hizki hotzetan. Ehunka dira Brendan Hughes “The Dark” edo Ilunari azken agurra ematera hurbildu direnak. Preso errepublikarren status politikoa berreskuratzeko 1980. urteko gose greben burua izan zen, harik eta 53 eguneko barauaren ostean eta preso bat hiltzear zela britainiar agintariek protesta uztearen truk engainatu zuten arte. Honen ostean hasi zen mahai gainean hamar hilotz utziko zituen Bobby Sandsek gidatutako gose greba gogorra. 1986tik aurrera kartzelatik libre, baina egonaldiak sortutako gaixotasunen preso, Hughes 59 urterekin zendu da otsail amaieran.

“Biltzeko etxe seguru baten berri emanez dei azkar bat jaso zenezakeen, banku bat lapurtu goizean, autoan soldadu britainiarren bila ibili arratsaldean, lehergailu bat jarri, eta agian pistola bataila bat edo bi izan gauean”. Hainbat liburu eta artikulutan bildutako Hughesen hitzak dira horiek, 1971ko bere egun arrunt bat deskribatuz, sasoi hartako gatazkaren gordintasunaren erakusle garbiak. Hitz horiek esan eta 35 urte ingurura, Falls etorbidearen hasierako horma luzea mural ezberdinez dago apaindurik. Denek dute esanahi garbia, baina hala ere, bat da bereziki sinbolikoa. Picassoren Gernika margotua dago, Berria egunkariaren laguntzari aipamena ondoko plakan duela. Komunitate arteko elkarkidetzaren sinbolo, muralista unionista eta errepublikar banak, elkarrekin marraztu zuten.

Belfast eta Derry batzen dituen errepideari begiratu eta erraz jabe daiteke bat urteetan aginte unionistak komunitate katolikoarekiko izan duen jarreraz. Belfast inguruan norabide bakoitzean bost bide dituen autopista zabala, pixkana-pixkana mehartuz doa, eta 30 kilometrora, historikoki katolikoak gailendu diren eremura iristean, norabide bakoitzean bide bakarra duen errepide bilakatzen da Irlanda iparraldeko bi hiririk nagusienak batzen dituen suge-bidea. Duela hamar hilabete, DUPeko Ian Paisleyrekin batera Sinn Féineko Martin McGuinnessek Ipar Irlandako exekutibako bigarren postua hartzean Irlandaren batasuna izan zuen hizpide: “Oraindik politikoki ez, baina prestatzen joan behar dugu laster eskuratuko dugun Irlanda baturako. Belfast, Derry eta Dublin lotuko dituen autopista eraikiko dugu!”.

Danimarka. Iparraldeko herri aurreratu hori

Daniar guztiek dute hezkuntza eta osasunerako zaintza osoa doan izateko eskubidea. Gazteek 18 urte egitean gurasoen etxea uzten dute, eta beren independentzia bermatzeko, Gobernuak hilean 680 euro ematen dizkie. Gizarte eta ingurumen politiketan munduko aurrerakoienetakoa da. Mathias gaztearen ohiko egun bat oinarri hartuta, Danimarka eta Euskal Herriaren arteko ezberdintasunak agerikoak dira.

Mathias Stigsgaard daniarra da. 22 urte ditu eta kazetaritza ikasketak medio 300.000 biztanleko Århus hirian bizi da. Hala ere, jatorriz Hørlshomgoa da, Kopenhagetik iparrera jo eta kilometro gutxira dagoen herrikoa. 29 urteko arrebak arabieratik daniar eta ingelesera poesia itzuliz bere kasa egiten du lan. Aita negozio gizona du, ama irakaslea eta duela bost urtetik bananduak daude.

Eguzkiak gortina meharreko leihoa topatu aurretik jaiki ohi da Stigsgaard eskolara joateko. Danimarkako Kazetaritza Eskolan bigarren maila egiten ari da, eta etorkizunean prentsa idatzian lanean ikusten du bere burua. “Unibertsitateko ikasleak noiz hasten diren ikusita, nik gazte ekin diet goi mailako ikasketei”. Egia da. Danimarkan gazteek eskola amaitu ostean urte batzuk hartzen dituzte beste gauza batzuk egin eta etorkizuna nola bideratu ondo erabakitzeko. Batez beste, 23 urterekin hasten dute unibertsitatea, presarik gabe. Stigsgaardek 18 urterekin eskola bukatu eta sos batzuk aurreztu asmoz, lan egitea erabaki zuen. Sei bat hilabete beharra bilatzen eman, eta beste horrenbeste egin zituen supermerkatu batean jardunean.

Soldaduska egitea egokitu zitzaion urtebete geroago. Azterketa fisikoa gainditu ostean, zozketa bidez erabakitzen dute nork joan behar duen –normalean joateko gai direnen hirutik bat–. Norbaitek ez badu zerbitzu militarra egin nahi, suhiltzaile edo gizarte-lanak egiteko aukera du soldata baxu baten truke, baina urtez urteko datuak ikusita, inor gutxik egiten du aukera hori. Soldadugaiei zenbait abantaila fiskal ematen dizkiete: hilean zergaz kanpoko 10.000 koroa danimarkarreko soldata (1.300 euro), beren kasa bizi badira beste dirulaguntza batzuk, eta salbuespenen bat kenduta, herrialde osoko garraiobideetan doan ibiltzeko aukera. “Esan liteke soldaduska egiten dutenak ez direla batere txiroak hemen”, dio Stigsgaardek. “Hamar hilabetez aritu nintzen horretan eta amaitzean kazetaritza ikasketak hasi nituen, patrika ondo berotuta”.

Estatua itsulapiko

Daniarrak ulertzeko, beren Ongizate Estatuaren ideia konprenitu beharra dago. Txerri itxurako eltzeitsuak nola, halako papera du honek. Herritarrek, hilero-hilero, beren diruaren zati bat bertan gordetzen dute, beharra etortzean hor izango dutela jakiteak ematen duen lasaitasunarekin. Honela, Danimarkan bizi diren 5,5 milioi herritarrek, batez bestekoa eginda, beren diru sarreren %55 ordaintzen diote Estatuari. “Pozik zaude sistemarekin?”, itauna. “Bai, oso”, daniar gazteak. “Kanpotik kontraesana irudi lezake zergetan soldataren erdia utzi eta pozik egotea, baina niri oso positiboa iruditzen zait herrialde honetako biztanle guztiek edukitzea hezkuntzarako eta osasunerako atea zabalik, pobre ala aberats, langabe edo okupatu, denek berdin”. Sorbaldarik indartsuenak dira pisurik astunena eramateko ardura dutenak, eta bide batez, ahulenei aurrera egiten laguntzen dietenak.

Bertako biztanle guztiek eskubidea dute haurtzaindegi, eskola, unibertsitate, ospitale eta zaharrentzako zaintza osoa doan izateko, beste zerbitzu batzuen artean. Eskola, unibertsitate eta ospitaleen %95 publikoak dira eta pribatu apurrek bezain zerbitzu ona edo hobea eskaintzen dutela ziurtatzea Estatuaren betebeharra da. Hau guztia daniarrek ordaintzen dituzten zerga altuek ahalbidetzen dute, baina Estatuari ordaintzen diotena bakoitzaren soldataren arabera egokitzen da. Kontuan hartzekoa proportzioan, diru sarrerarik baxuena dutenek %40 inguruan ibiltzen direla, eta aberatsenak %60 ordaintzeraino irits daitezkeela.

Gini indizearen arabera, munduan bere irabaziak egokien banatzen dituen herrialdea da aztertzen ari garena. Formula matematiko hau lurralde bateko irabazien banaketaren (des)berdintasuna neurtzeko erabiltzen da. Emaitza 0 eta 1 artean izaten da, non 0 berdintasun perfektua litzatekeen –biztanle guztiek irabazi berdinak– eta 1 desberdintasun perfektua –pertsona batek irabazi guztiak, eta besteek ezer ere ez–. Danimarka da berdintasunean liderra. Frantziako Estatua 32. postuan da eta Espainiakoa 43.ean. 2004ean Eustatek EAEko Gini indizea kalkulatu zuen eta 0,57ko emaitza atera zitzaien, munduko herrialdeen zerrendan 114. postuan, Nigeria, Txina, Bolikosta, AEB eta Mexiko bezalako herrialdeen atzetik.

Baina itzul gaitezen Stigsgaardengana. Pedalei eraginez ordu laurdenean egiten du etxetik eskolarako bidea. Oinarrizko garraiobidea da bi gurpilduna herrialde honetan, biztanleen artean oso hedatua. Erraz ikus daitezke dotore jantzitako emakume edo gizonak, maletatxoa atzean lotu eta bizikletaz lanera bidean. Kaleak txirrindularientzat prestatuta daude, zentzu bakoitza karrikaren alde banatan, ongi bereizita. Eskolako atarian, hanka luzatu, atzeko gurpilean giltzarrapoa jarri eta tente uzten dituzte, bata bestearen ondoan, ehunka bizikleta ikasle eta irakasleek. Ez dute farolari lotu beharrik bueltan hor izango dela ziurtatzeko. Bi arrazoi nagusi horretarako: bat, gutxitan izaten dira bizikleta lapurretak; eta bi, ez legoke farola nahikorik guztientzat.

Hala ere, ez gaitezen engaina, autoak ere ibili badabiltza Danimarkako kaleetan. Hori bai, Euskal Herriarekin konparatuz, gutxi dira berebila duten 30 urtetik beherako gazteak. Eustatek bere webgunean eskegitako datuen arabera, 2004an Danimarkan 1.000 biztanleko 355 auto kalkulatu zituzten, EAEn 417 eta Nafarroan 460. “Nik, hasteko, ez dut behar; baina nahi izango banu ere ezingo nuke ordaindu, Danimarkan autoak oso garestiak dira”. Berezko balioaren %250 arte igo dakieke prezioa zerga ezberdinengatik, eta erregaia garestitu zutenetik, bi aldiz pentsatu behar du daniarrak autoa erosi aurretik. Baina zergatik ez Alemaniatik erosi eta etxera eraman merkeago aterako bazaie? “Egongo da hori egiten duen jendea, baina denok hori egingo bagenu, sistema hau hankamotz geratuko litzateke; ditugun abantaila batzuk moztu egin beharko lituzke Gobernuak”. Salbuespenak salbuespen, orokorrean zuzena da daniarra, eta edozein motatako iruzur egitea, autobuseko txartela ez ordaintzea adibidez, ez da harro sentitzeko ekintza.

Garagardoaren erritmora

Øl. Hitz erraza, kanpotarrei azkar irakasten dieten horietakoa. “Ül” ahoskatuko genuke Euskal Herrian. Garagardoa. Tuborg markakoa bada, hobe. Danimarkako kulturaren parte, dudarik gabe. Beste ele batekin ere etengabe egingo du topo atzerritarrak. Skøl. Topa.

15:00ak partean eskolatik irten eta kaleak afixa komertzialez josiak aurkitu ditu Mathias Stigsgaardek. “Marketin kontua da –kexu da– urtero gero eta goizago betetzen dituzte hiriko paretak garagardo konpainiek”. Gabonak azaroaren 1ean hasi ziren bikingoen herrialde horretan. Amaitu, berriz, otsailaren 1ean. Garagardoak markatzen du tempoa hemen ere. Zerbeza berezia ateratzen dute urte sasoi honetan, ohikoa baino gogorragoa, hotzari aurre egiten laguntzeko: Juleøl. “Zer edango dugu Gabonetan Gabonetako Garagardoa izenekoa ez bada?”, dio ilehoriak irribarrez. Aste Santua ere aitzakia ona izaten da Påskeøl garagardo berezia atera eta urrezko edari hau maite duen herrialdeko etxe gehienetako hozkailuak betetzeko.

Azterketen buruhausteak ahaztea xede, Xabi Alonsoren Liverpooleko atorra soinean joan ohi da Stigsgaard futbol entrenamendu saioetara. Jokalaririk gazteenetakoa izateaz gain, entrenatzaile ere bada. Astean bi saio izaten dituzte, baina helburua lagun-giroan kirol pixka bat egitea dela ez dute ahazten. Mailarik baxuenean jokatzen duten taldeen artean bilatu behar da eurena: Åben Modus. “1,95 metrotik gorako zazpi jokalari ditugu, ligako talderik altuena gara, baina ez dugu gol aukerarik sortzen”, dio penatua entrenatzaileak. Entrenamenduan izerdi pixka bat bota ostean, garagardoa edateko garaia sakratua da taldekideentzat. Ura baino hobe sartzen omen zaie garagardoa kirola egin ostean, nahiz eta ordurako epel-epel eginda izaten den. Zerrenda batean zehaztua dute entrenamendu bakoitzera kaxa bat nork eraman behar duen, eta entrenamendu saiora ez joateak gehiegi axola ez duen bezala, ez du barkamenik garagardoa eraman behar duenak piper egiteak.

Txantxak alde batera utzita, alkoholarena izan liteke herrialde honen itzalik luzeenetakoa. Politiken egunkariak otsailaren hasieran ateratako artikulu batean zioen daniarrek urtean 90 litro garagardo edaten dituztela batez beste. ‘Batez beste’-k esan nahi du herrialdeko biztanle guztiak sartzen direla hor, atera kontuak. Honek munduko garagardo kontsumoaren zerrendan zortzigarren postuan jartzen ditu. Halaber, azken 40 urteotan ia bikoiztu egin dira zirrosi kasuak egunkari beraren arabera, eta alkoholak eragindako heriotzen kopurua nabarmen da altuagoa Euskal Herriarekin alderatuta.

Ekologia ardatz

Azken orduan, Stigsgaard ez da esku hutsik joaten etxe ondoko supermerkatura asteko erosketa egitera. Gehienek bezala, plastikozko poltsa hutsak bizkarreko zorroan dituela, azken bisitaz geroztik hustu dituen botila eta latak eramatera ere joaten da. Makina berezi batzuk izaten dituzte, ahozabal, eta bertan edukiontzi hutsak sartu ostean, koroa danimarkar bat ematen dute bueltan bakoitzarengatik (15 euro zentimo inguru). Edaria erostean ordaintzen da edukiontzia eta birziklatzen den momentuan hartzen dirua bueltan. Birziklatzen ez duenari ez diote dirurik itzultzen. Ordainlekuen ondoan, erosi nahi dituenarentzat, plastikozko poltsa sendoak izaten dira. Zorroak ordaindu egin behar direnez, jende gehienak aurretik erabilitakoak eramaten ditu dendara, behin eta berriz. Tankera honetako zenbait neurri hartzen joan dira azken urteotan Eskandinaviako gobernu ezberdinak, eta pixkana-pixkana ingurumenarekiko errespetuan erreferentzia bihurtu dira herrialde nordikoak.

Ez da harritzekoa supermerkatu bat eskura ez eta kaleko zakarrontzien inguruan garagardo lata hutsak ikustea. Eskaleek gauero hirietako kaleak zeharkatzen dituzte, begirada zorrotz, janarekin truka ditzaketen edukiontzien bila. Hauen egoera buruan, zaborrontzien oinetan uzten ditu parrandan dabilen jendeak edukiontzi hauek, biltzaileek ez ditzaten barrutik atera beharrik izan. Asteburu eta egun berezietan zientoka edukiontzi biltzera iristen dira eskekoak.

Gazteen subiranotasuna

Mathias Stigsgaardi bezala, 18 urte betetzen dituztenei Gobernuak hilean 5.000 koroa danimarkar (670 euro inguru) ematen dizkie beren kasa bizitzeko aukera izan dezaten. Daniar kulturaren parte da gazteek 18 kandelei putz egin eta gurasoen etxetik alde egitea, baita hiri berean bizitzen jartzeko bada ere. “Erdia baino gutxixeago etxea ordaintzen xahutzen dut, eta bestea, janaria, telefonoa eta gainontzeko gastuetarako erabiltzen dut”. Azken inkesten arabera, Euskal Herrian, aldiz, 18 eta 34 urte arteko gazteen hamarretik sei oraindik gurasoen habian bizi dira. EAE eta Nafarroan 210 euroko laguntzak ematen hasi dira gazteek beren kasa bizitzen duten arazoa konpondu asmoz. Ipar Euskal Herrian, zenbait baldintza betez gero, 300 euro inguru ematen zaizkio hilean ikasleari.

Daniar nerabeen independentzia bermatzeko, etxebizitza-sistema konplexua ere garatu du Estatuak urteetan. Hirietako etxebizitza hutsak erosteaz gain, gazteentzat propio pentsatutako etxebizitza blokeak eraiki dituzte gobernu ezberdinek. Bizileku hauen kontrola eramateko herri bakoitzak Ikasleen Etxebizitzarako Kontseilua du eta gazteei etxebizitza modu onean aurkitu eta alokatzea da bere helburua. Stigsgaardi, bulego honetara jo zuenean, 30 metro koadroko bizilekua aurkitu zioten. Bertan, sukaldea eta komuna lehendik ezagutzen ez zuen pertsona batekin partekatzen ditu, eta bakoitzak bere gela du. Honelakoak dira gune honetako etxe guztiak, binaka bizitzeko eginak. “Oso pozik bizi naiz hemen, ez dut gehiago behar, gainera, ondoko bizilagunekin oso harreman ona dut eta askotan biltzen gara han edo hemen”.

Bizilagunekin ez bezala, Stigsgaard eta bere pisukideak ez dute harreman beroegirik. Batak daniarren ordutegiari men 17:00etan afaltzen du, kazetaritza ikasleak berriz “oso berandu”, 19:00ak inguruan. Afaldu ostean bakoitza bere gelan sartzen da. “Ordenagailu bidez, bakoitzak gure lagunekin egiten dugu hitz, ez gara bakarrik geratzen”. Euskal Herriko begiekin ikusita, hotzak dira daniar asko eguneroko harremanetarako. “Onar nezake indibidualistak garela, askotan barnera begira bizi gara, gutxitan erakusten ditugu gure sentimenduak kanpora”. Stigsgaarden hitzetan, askori ez zaie aitortzea gustatzen, baina Janteko Legea subkontzientean daramate –ikus aurreko orriko koadroa– eta konturatu gabe behin eta berriz erakusten dute hori, beti ere daniar gaztearen ustez.

Udaberrian sartu arte egunak motz dira eta 19:30erako kale-argiek argitzen dute gau itxia. Egun gogorra izan ondoren, ohera joan aurretik, hurrengo eguneko lanak egiten ditu kazetaritza ikasleak. Irribarrea ahoan, noizean behin The Simpsons telesaila ikusten du. Europako herrialde askotan bezala, beti film eta telesaioen bertsio originalak daniar azpitituluekin emititzen dituzte. “Txiki-txikitatik ohitzen bagara gustukoen ditugun saioak ingelesez ikusi eta daniarrez irakurtzera, belarria finduz goazela dudarik ez egin”. Mathias Stigsgaardek hainbat hizkuntza menderatzen ditu: daniera eta ingelesa ama hizkuntza gisa. Suedieraz eta norvegieraz ere moldatzen da, bai ulertu eta baita hitz egiteko ere, baina ez aurrekoak bezain ondo. Hala ere, aipatu behar da daniera, suediera eta norvegiera familia berekoak direla, eta askotan, herrialde bakoitzeko pertsona bana bildu eta bakoitzak bere hizkuntzan hitz eginda elkar ulertzeko gai dira. Eskolan frantsesa eta alemana ere landu dituela gogoratu digu, baina soilik idatzi bat hartu eta gainetik ulertzeko kapaz dela.

“Eguraldia bezalako txikikeriengatik kexuan ibili izan naiz, baina hotzean pentsatuta konturatzen naiz zenbaterainoko zortea izan dugun hemen jaiotzeaz. Guk inongo meriturik egin gabe luxuzko gizarte bateko partaide gara”. Jardun askotan erreferentzia izan litekeen herrialde batek, duda barik, beste askotan huts egingo du. Herrialde perfekturik ez da munduan. Alabaina, horrek ez du esan nahi batzuk besteak baino gehiago gerturatzen ez direnik egoera horretara.

Bizikidetzarako pausoa ematea erabaki du Australiako gobernuak

Berri ona atzokoa. Australiako gobernuaren izenean barkamena eskatuko die datorren otsailaren 13an Kevin Rudd lehen ministroak bertako indigenei aurreko urteetan “zibilizatu asmoz” indigenei umeak familiei kendu eta 'zibilizaziora' eramateagatik. Mundu osoko indigenek eta hauen alde lan egiten duten erakundeek pozik hartu dute berria, bizikidetza eta errespeturako pausu garrantzitsutzat jotzen baitzuten hau. Hainbeste sufrimendu sortu ostean, barkamena eskatzea erabaki du azkenean “gizon zuriak”.

Hala ere, Bringing Them Home (Etxera Ekarriz) giza eskubideen alde lan egiten duen taldeak Australiako gobernuari eskaera egin zionetik pausoa ematera ausartu den arte hamar urte baino gehiago igaro dira. Christine King, Stolen Generations Alliance (Lapurtutako Belaunaldien Aliantza)ko kideak ezin omen zuen sinetsi ere barkamenerako data behingoagatik jarri dutela. Negarrez hitz egin zuen King andereak: “jende heldua sinetsita zegoen ez zutela egun hau inoiz biziko, oso hunkigarri eta garrantzitsua da guretzat”.

Oposizioaren eskaera baten karietara erabaki du Kevin Rudd lehen ministroak eskaria egitea eta australiar guztiak “harro sentitzeko unea” dela adierazi du, iraganean egindako akatsak onartzen ari direlako. Parlamentu berria otsailaren 12an osatuko dute, eta Welcom to Country (Ongi etorri herrialdera) aborigenen ongietorri tradizionala egingo dute. Hurrengo egunean, otsailaren 13an, Camberran burutuko duten legebiltzarreko saioan eskatuko die barkamena formalki lehen ministroak.

1998an Kanadako Gobernuak antzeko barkamen eskaera egin zien bertako jatorrizko biztanleei. Indigena eta inuit gazteak hartu eta gurasoengandik urruntzen zituzten betirako, eta politika hori zela eta barkamena eskatu zieten.

XVIII. mendearen amaieran Australian bizi ziren talde aboriginenen kopurua 350 eta 700 artekoa zela kalkulatu dute zientzialariek, baita beste horrenbeste hizkuntza ere. XXI. mendearen hasieran 200 besterik ez zirela geratzen ondorioztatu zuten, eta hogei inguru kenduta, denak galtzeko arriskuan daudela. Australiak dituen 21 milioi biztanletik, 450.000 dira aborigenak eta orokorrean askoz bizi baldintza txarragoetan bizi dira.

1606an europarrak iritsi zirenetik, sufrimendua besterik bizi izan ez duten talde hauetako kideek barkamena eskatzeaz gain, aborigenen eskubideak errespetatu eta bizikidetzan lan egiteko benetako konpromisoa eskatu diete gobernuari.

Informazio gehiago:

http://news.theage.com.au/govt-plans-aboriginal-apology-on-feb-13/20080130-1p00.html

http://www.dnathan.com/VL/austLang.htm

http://www.galdu.org/web/index.php?odas=2514&giella1=eng

http://en.wikipedia.org/wiki/Australian_languages

Ikastola ikusezina begi bistara. Nafarroa Oinez 2007 Vianan

1992ko edizioak eraikin txukuna egiteko balio izan bazuen, oraingoak, 15 urte beranduago Erentzun ikastola normalizatzeko balioko duela uste dute urtebetez lanean aritu diren ikasle, irakasle eta gurasoek. Ikastolara iristeko errepide ondoko seinalea falta bada ere, ikusezin izateari utzi eta euskaltzaleen babesari esker, arreta guztia bereganatuko du urriaren 21ean.

Logroñotik bederatzi kilometrora eta Iruñetik 81era egon arren, Errioxa eta Nafarroaren arteko mugan, azkenaren aldean geratu da Viana. Ondoren muga gehiago marraztu izan dira Nafarroa zatikatuz, eta eremu ez-euskalduna deituriko zakuan sartu zuten aipatu herria, beste askorekin batera. Errealitate horretan bizi da Erentzun ikastola 1978an sortu zutenetik.

Ikastolaren ondoan bada Kueto izeneko muinoa. Bertara igotzen denak pare bat begiradatan hiru administraziotan banatutako hiru lurralde begiztatzeko aukera izanen du. Lehenik, Nafarroa ikusiko du Viana aldera begiratuz, XIII. mendeko eliza dotorearen arrasto eta guzti. Ondoren, ikastola aldera zuzentzen bada, begiak zorroztuz, atzean Logroño ikus daitekeela konturatuko da.
Azkenik, ikastolaren eskuineko soroetara egiten badu so, zeruertza Araban pausatzen dela jakin beharko du.

Kokagune geografiko horren kariaz, inguruko herrietatik ere etortzen dira ikasleak bertako ikastolara, hala Bargota (Nafarroa), Aras (Nafarroa) edo Logroñotik (Errioxa) bertatik ere. Hala ere, nahiz eta bianar gazteen zatirik handiena herriko eskola publikora joan, bianarrak dira gehiengo Erentzun ikastolan. Etengabe gora doa haur matrikulatuen kopurua eta aurten 133 ikasle dituzte, iaz baino 16 gehiago. Ikastola herrian gero eta onartuago dagoela dio Aritz Lizarraga ikastolako zuzendari gazteak, baina oraindik ere bide luzea egin behar dutela aipatu du.

Ikasle kopuruaren gorakada ikastolak herrian duen onarpenaren zeinutzat har daiteke, eta bide horretan 1992an Vianan egindako Nafarroa Oinez garrantzitsua izan zela uste du askok. Euskara eta euskal kultura guztiz arrotz zen ingurunean, milaka pertsona biltzea gauza handia izan zen bertako euskaltzaleentzat. Hala dio Lizarraga zuzendariak: “Txerritoki izandako eraikinean egotetik, eraikin txukun baterako pausoa eman zuen ikastolak ateratako diruarekin; hori historikoa izan zen”.

Lizarraga haserre dago ia 30 urtez lanean ari den ikastola izanik, inoiz errekonozimendu minimorik egin ez diotelako Nafarroako agintariek. “1978ko martxoan hasi zen hau eta inongo dudarik ez izan oso urte gogorrak izan zirela haiek. Egun herriko Udala ez dago alde, baina garai haietan Udala bera ere zeharo kontra zegoen, eta horren adibide da 14 urtetan sei lekutan kokatu dela ikastola”.

Aro “legal” berria

Urtebete pasa da Nafarroako Gobernuak Lodosako, Tuterako, Irunberriko eta Vianako ikastolak legeztatu zituenetik. Ordura arte, alegal egoeran egon ziren eta ez ziren Nafarroako ikastetxeen sareko partaide, horrek dakartzan ondorio guztiekin. “Eragin ekonomiko garrantzitsuak izateaz gain, ilegal etiketa kentzea lortu dugu”. Eremu ez-euskalduneko ikastola hauek arnasa hartu ahal izan dute, pixka bat bada ere.

Legalitatea lortzea zen orain arte helburu nagusia, orain berriz, kalitate planean dute begirada jarria. Frontoi estalia egiteaz gain, zerotik sei urte artekoentzat eraikina egingo dute. “Muturreko egoeran geunden, jantokia zena goizez, arratsaldetan liburutegia zen, eta arteko gela kendu egin dugu gela bat gehiago izan dezagun”.

Denboraren eraginez, ikastolara seme-alabak bidaltzen dituzten gurasoak “geroz eta pluralagoak” direla argi dagoela ziurtatu du, eta hori herrian duten irudia pixkanaka aldatzen laguntzen ari dela. “Badakigu non gauden eta euskararen gaitik ateratzen bagara, betikoak lepora joaten zaizkigu; oso tentuz ibili behar dugu”.

Giltza daukagu lemapean ospatuko da aurtengo Nafarroa Oinez festa; aspaldiko mamu zaharrak uxatu eta bide batez, euskarari eta euskaraz bizi nahi dutenei hiru lurraldek zipriztindutako eremu zailera atea irekitzeko.

Urpeko ondare arkeologikoa. Iragana berreskuratzen

Galeoi handietatik familiarteko txalupetara, jatorri, kolore eta tamaina askotako itsasontziak pasa izan dira Euskal Herriko uretatik. Bertako porturen bat izan dute askok abiapuntu zein helmuga, beste askok une baterako geltoki besterik ez; eta izan dira itsaso zabalean ustekabeko bidaiaren amaiera garratza topatu dutenak ere. Arrazoi ugarik hondora dezakete ontzi bat eta ondoren, Kantauri Itsaso zakarra arduratzen da egur eta burdina pixkanaka hondar bihurtzeaz. Dena den, alga artean bada oraindik historiako kapitulu hauen testigantza ematen duen aztarna ugari. (artikulu hau Argia astekariaren 2102. zenbakian argitaratu zen testu osagarri batzuekin).

Portugaletetik (Bizkaia) atera zen Padosa belaontzi suediarra. 1878an eraiki zuten eta 60 metroko luzera eta 860 tonako pisua zuen. Ekaitz gogor batek astintzen zuen 1907ko abenduaren 14ko ilunabar hura. Haizearen zakartasunak oso zail egiten zuen olatu erraldoien artetik bide egitea eta Martin Björk kapitainak berehalako erabakiren bat hartu behar zuen, hamaika pertsonako tripulazioa ez bazuen arriskuan jarri nahi. Bide erdian Biarritzeko hondartzan aterbe hartzea erabaki zuen. Baina kapitainak ez zekien Saint Martin gaineko faroa aldatu zutela eta hondartzarantz zuzendu zenean, zorigaiztoko harkaitzezko labarra topatu zuen hondar xehea beharrean. Garai hartako argazki batean ageri denez –ikus ondoko irudiak–, hondartzatik bertatik ikusi zuten hainbat bizilagunek belaontzi dotorea, ur gainean mantentzeko borrokan, baina itsasoa hain zakarra izaki, natura erraz gailendu zen. Gau ilun hartan, tripulazioko hamaika gizonetatik lauk bizia galdu zuten eta orduz geroztik, herri lapurtarreko plaza batek Padosa izena darama gau hartan zendutakoen omenez.

Itsasontzi suediarra bezalako pasarteak ez dira gutxi izan Euskal Herriko kostaldearen historian. Duela 2000 urte baino gehiago, itsaso bidez ere iristen ziren erromatarrak euskal herrietara, eta bertako biztanleekin egindako harremanek, Lapurdum (Baiona), Oiasso (Irun-Bidasoa) eta Menosca (agian Zarautz) bezalako herriak sustatu zituzten. Lehen portu eta dikeak ordukoak dira, lurraren aberastasuna itsaso bidez ateratzeko eraikiak. Hurrengo mendeetan arrantza eta merkataritza indarra hartzen joan ziren Euskal Herrian eta ontzigintzak urte oparoak bizi izan zituen, batez ere XV. mendetik aurrera. Euskal itsasgizon asko itsasoan eta itsasoarentzat bizi zirela jakinik, Aranzadi Zientzia Elkarteko Ana Benitoren iritziz, “normala da hogei mendeko jarduera honek arrastoa utzi izana nola itsas azpian, hala lur lehorrean ere, adibidez portuetako estruktura zaharretan”.

Duela 35 urte konturatu zen Manu Izagirre urpeko ondarea zaintzeak duen garrantziaz. Lanbidez Ondare Historikoko teknikaria da Gipuzkoako Foru Aldundian, baina aldi berean, urpeko ondarea ikertzeaz arduratzen den INSUB elkarteko sortzaileetako bat ere bada. “Itsasoa jende askoren eskura egon izan da eta hortik datorkigu hemen hainbeste ontzi mota egotearena. Ontzi horiek noizbait hondoratu eta bertan uzten dira”, dio Izagirrek. Diru gehiagorekin urpean askoz ere aurkikuntza gehiago egingo liratekeela uste du.

INSUB eta Aranzadi Zientzia Elkarteak dira Euskal Herriko urpeko ondarea gehien ikertu dutenak. Aurkikuntza kopuruari dagokionez, bi taldeak ados daude gunerik aberatsenak Gipuzkoan daudela: Hondarribiako Higer lurmuturra, Donostiako badia, Orioko itsasadarra eta Getaria ingurua. Kostaldeko gune ezberdinen ikuskatzeak antolatzen dituzte, pixkanaka ikertutako eremua zabalduz, baina gehienetan aurkikuntzak ustekabean egiten dira. 1945. urtean esaterako, Marichu baporearen azpiak Donostiako badian zerbait jo zuen. Jabea urpera jaitsi zen ea zer zen ikustera eta bere harridurarako, zenbait kanoi aurkitu zituen.

Hala ere, Ana Benitoren hitzetan, “egia da Gipuzkoan aurkitu izan direla aztarnarik gehienak, baina hori, nagusiki Gipuzkoan ibili izan garelako da. Ziur nago hemendik aurrera beste probintzietan ere aurkikuntza gehiago egingo ditugula”.

Hain zuzen, aurkitutako ontzirik zaharrena Gernikan (Bizkaia) topatua da, XV. mendearen bigarren erdikoa. 1998an, itsasadarraren kanalizazioan konponketa lan batzuk egiten ari zirela, makina batek aurkitu zuen. Mineral eta lurrez estalirik zegoen lurpean lau metroko sakoneran eta aurkikuntza egin zuen makinak zati bat birrindu zion ustekabean. Indusketa lanak aurrera eramateko, dike bat eraiki zuten eta ikerketa eremua lehorrean utzi zuten. Ikerketek ez dute argitu ea gainean zituen mineral horiek bere zamaren parte ziren, edo denboraren eraginez korronteak ekarritakoak.

Honez gain, Getarian aurkitutako urka flandestarrak aipamen berezia merezi duela uste du Ana Benitok: “Getariako Udal Artxiboetan dokumentazio lana egiten ibili ginen, baina Lehenengo Karlistaldian erre egin zutenez, hainbat hutsune zituen. Horrek bultzatuta, Madrilgo Ontzi Museora eta Simancaseko Artxibo Orokorrera joan ginen agiri bila”. Dokumentazio lana egin ostean, 1992tik aurrera dena egiaztatzeko aukera izan zuten, egin zituzten indusketa kanpainetan hainbat aurkikuntza egin baitzituzten. “Zerbait azpimarratu behar banu, XVI. mendearen hasierako urka flandestarra aipatuko nuke, arkeologiaren ikuspuntutik ikaragarria izan zen gure uretan hori aurkitzea”.

Lapurretak buruhauste

Gure hondartzetan surfa indarra hartzen ari zen unean, ez ziren oraindik gehiegi urpeko jantziarekin eta hegatsak oinetan olatuen azpian ibiltzeko zaletasuna zutenak. Orain hogeita hamar urte, inor gutxik zuen aire konprimatuko botilarik etxean eta jarduera hau aparteko gauza zela esan daiteke. Egungo egoera oso bestelakoa da ordea, eta urpekariak edo urpekaritza ikastaroak oso ohikoak dira. Arrazoi hori medio uste du Izagirrek bere garaian aurkitu zituzten gauzak ez lituzketela egun aurkituko. “Jende asko ibiltzen da ur azpian eta zerbait aurkitzen dutenean, zer den ere jakin gabe, hartu eta etxera eramaten dute oroigarri gisa”. Ana Benitok ere behar hori ikusi zuen Arantzadira sartu zenean: ordurarte aurkitua zena aztertu, eta batez ere, urpekariekin harremanetan jarri hauek beren kasara aurkitu zutena aztertzeko. “Uretatik ateratako materialaren parte handi bati argazkiak atera eta aztertu, marraztu eta katalogatzea lortu nuen”, dio donostiarrak.

Ia eremu guztietan bezala, urpeko arkeologian ere eragina du aurrerapen teknologikoak. Orain arte ikerketak gizakia iristen den lekura mugatzen ziren, 50 metro sakon, gutxi gorabehera. Orain, aire konprimatuko botilek bere garaian ekarritako iraultza atzean geratzen hasiko da laster, urpekontzi robotizatuak eskaintzen dituzten enpresen eraginez. Hala ere, oraindik garestiegiak dira zerbitzu hauek ikerketa talde gehienentzat. “50 metrotik behera, itsasoa ez da hainbeste mugitzen eta hor, egunen batean gauza asko izango da aztertzeko. Zeresana izango dute urpekontzi robotizatuek, baina egun, garestiegiak dira zerbitzuok guretzat”, dio Manu Izagirrek.

UNESCOk, 2001 urtean Parisen hitzartutako agirian, “larriki kezkatua” dagoela dio urpeko ondare kulturala jasaten ari den esplotazio komertziala dela eta, “bereziki, hau saltzea, lortzea edo elkartrukatzea helburu duten jarduera batzuengatik.” Izagirre ere kezkatzen dute altxor bilatzaile bezala ezagutzen diren enpresek, baina hauei lan egiten uzten dieten gobernuek ere erantzukizun osoa dutela dio. “Gaizki dago pentsatzea enpresa horiek direla gaiztoak eta gainontzeko guztiak zintzoak; nonbait barkuren bat dagoela jakinez gero, kontrol bat eraman behar du estatuak, eta askotan, dirua tarteko izaten denez, ez du eramaten”.

“Barkuak: nire pasioa izan dira, eta oraindik ere badira; aurkitzen dugun itsasontzi bakoitzak ilusio handia egiten dit, bakoitza mundu bat da”. Hitz horiek Javier Mazpule Aranzadi Elkarteko kidearenak dira. “Nire aitak umetan Pasaiako portura eramaten ninduen itsasontziak atzera eta aurrera ikustera, hortik datorkit zaletasuna”. XX. mendeko hondoratzeez arduratzen da bereziki. “Askotan Erdi Aroko gauzen bila joaten gara gauzen bila, baina XX. mendea jada historiaren parte da, egungo gazteek ezagutu ez duten mundu bat”. Egin duen lanen bat nabarmentzekotan, Gulstav Trader merkatal ontzi daniarrarekin egindakoa aukeratuko luke. 1979ko abenduan motoreak huts egin eta Jaizkibelgo (Gipuzkoa) harkaitzak jo zituen. Zegoen lekura heltzeko zailtasunak medio, hor geratu zen barkua eta Aranzadiko kideak zortzi urte igaro zituen naturak barkua nola deusezten zuen aztertzen. “Kapitainaren giltzak eta baita zenbait telegrama ere berreskuratzea lortu nuen; egun, 3.000 tona zeramatzan barkuaren arrastorik ez dago, motorra ikus daiteke, baina nik badakidalako non dagoen, bestela ez da ikusi ere egiten”.

Egungo urpeko arkeologiaren egoera zertan hobe litekeen galdetuta, Aranzadiko Benito eta Mazpulek ez dute dudarik: “Gure ondarea biltzeko urrezko aukera baten aurrean gaude. Bost urte hauetan jada egurrezko azken barkuak urperatu edo birrindu egingo dituzte, baita portuetan dauden zenbait garabi zahar ere; berandu baino lehen berreskuratu behar ditugu”. Izagirrek, berriz, egungo legediari buruz hitz egin digu:. “Bakarrik gaude honetan, ea noizbait agintean daudenen interesa pizten den eta hau garaiz salbatzen dugun. Orion lau itsasontzi agertu dira eta gauza jakina da oraindik gehiago ere badaudela, baina ondare kulturaleko gune izendatzen ez den bitartean, denak daude arriskuan”. Lege zorrotzagoak eskatzen ditu donostiarrak.

Beren hastapenei buruz solasean, irribarrea ateratzen zaie hiruei eta esperientziak ematen duen segurtasunetik begiratzen dute denboran atzera. Lehen aldiz urpean sartu zirenetik, ordu asko igaro dituzte Izagirre, Benito eta Mazpulek olatu artean. Urte hauetan guztietan hamaika aurkikuntza eta ikerketa egin dituzte euskal kostaldean, eta oraindik ere urpean zain daudenak erreskatatzen jarraitzeko asmo irmoekin dabiltza. Arkeologia historikoan aditu, urpeko historialariak dei dakieke, alga artetik gure historiako pasarteak ur azalera ateratzeaz arduratzen baitira.

25 minutuko erreportaia

Erreportaje hau zen Estoniara joan izanaren zergatia. Eskolako azken proiektu bezala dokumental bat egin behar genuen eta Rob van Elburg lagun eta klasekide holandarra eta biok Estoniako errusiarrei buruz zer edo zer egitea erabaki genuen. Informazioa bilatu ostean, estatua sakonago joateko aitzaki gisa hartu eta errusiarren integrazio arazoez egitea erabaki genuen. Hara iritsi eta elkarrizketak bilatu, hiriaren irudiak, jendearekin hitz egin... oso 10 egun lanpetu igaro genituen, eta hare gehiago azken bi egunetan estatua kendu eta istiluak izan baitziren. Inor gutxik espero zuenez hori gertatzea, pare bat telebista kamera lokal eta gu geunden bertan, beraz, guk grabatu genituen irudiak nahiko esklusiboak direla esan daiteke, azkenean, kamerok bananduta eta gure kontura baikenbiltzan. Aitortu beharra dut ni nintzela kamera zeramana istiluak gertatzen ari zirenean eta instintuak gidatzen ninduen lekura grabatzen nuela, gainean nuen 'shock'-ak pentsatzen ez baitzidan uzten. Ez dut sekulan hain giro biolentorik ikusi inon, eta argazkilari baten kamera lurrera bota eta zapaltzen ikusi nuen errusiar bat, horrek ikaragarrizko tentsioa sortzen dizu gorputzean, eta hare gehiago lau pertsonak edo nire kamera kendu nahi izan zidatenean. Ikusiak ikusi, kamera etxean utzi eta argazki kamerarekin bertara hurreratzea erabaki nuen. Tropelaren erdian joan nintzen eta noizean behin argazki batzuk atera nituen. Hor ere, behin baino gehiagotan haserretu zitzaidan jendea eta ateratako argazkiak ezabatu behar izan nituen. Hala ere, batzuk salbatzea lortu nuen, baina onenak ezabatu egin behar izan nituen.

Dokumentala bi hilabetetako lanaren emaitza da eta espero dut jendeari gustatuko zaiola. Eskerrik asko.

pd: saiatu naiz bideoa hemen ikusteko aukera jartzen, baina zerbait gaizki egin bide dut, ez baitut lortzen. Argiako webgunean ikusgai dago, hemen jarriko dut lotura zuzena dokumentalera, bertara sartzea nahikoa da ikusteko.

http://www.argia.com/argia-astekaria/2094/estatua-bat-bi-estatu/bideoa/estoniako-errusiarren-integrazioari-buruzko-dokumental-luzea

Espero ez zen gau baten kronika

Aurreko astean zabaldutako zurrumurruek ziotena egi bihurtu zen apirilaren 25ean. Tallinngo hiria Sobiet soldaduaren estatuaren gainean karpa zuri bat zuela esnatu zen, goizaldeko 6:00etan jarria. Ansip jaunak zuzentzen duen gobernuak bazekien Errusiako Estatua mehatxuka izateaz gain –kentzen bazuten hezur-haragizko soldaduak bidaliko zituztela 24 ordu bertan egon zitezen, adibidez–, Estoniako errusiarrak eta are gehiago, estoniarren %60a estatua lekuz aldatzearen aurka zituela. “Akats politiko handia” izan da zenbait adituren ustetan, baina hauteskunde aurretik hitza emana zuen kendu egingo zutela. Hala, krabelinak eskuetan jendea karparen parean biltzen joan zen poliki-poliki.

Eguerdi partean ehun pertsona inguru zeuden bilduta, batzuk karparen inguruko hesietan arrosak jarri nahian. Polizien bi lerrok babesten zuten hesia eta giroa lasaia zen. “Herrialde garden” bateko biztanleak direla diote harro estoniarrek, horren adibide izan daiteke poliziek izen-abizenak daramatzatela soinean josiak. Orduak pasa ahala, jende kopurua eta tentsioa handitzen joan ziren. 19:00etatik aurrera, plaza eta inguruko kaleak lepo beteta geratu ziren. “Damua” edo “faxistak” bezalako oihuak behin baino gehiagotan entzun ziren Ansip lehen ministroaren eta poliziaren aurka. Honez gain, kontzentrazio baketsua izan behar zuena zapuzten joan zen geroz eta gazte gehiago poliziari harriak eta beirazko botilak botatzen hasi zirenean. Giroa gaiztotzen hasi izanak hainbat pertsona haserretu zituen, batez ere, modu baketsuan protesta egin nahi zutenak, eta horrek manifestarien arteko ika-mikak ekarri zituen.

Hiru orduz, leher egiteko zorian egon zen dena. Tentsio handia nabari zen bai manifestarien eta bai polizien adierazpenetan. Poliziaren jarreran garbi ikusten zen ez erantzuteko aginduak zituztela. Hala ere, hiru orduz etengabe botilak eta harriak jaso ondoren, polizia-gizon eta manifestari baten arteko enfrentamenduak plaza hustutzea ekarri zuen. Jendeak gogor erantzun zion poliziaren jarrerari: plazako auto bat hankaz gora jarri zuten eta etxebizitzetako leihoetara harriak jaurtitzen hasi ziren. Poliziak su-itzalgailuak erabili zituen jendea atzera botatzeko. Manifestariak ondoko kalean bildu ziren eta 20 minutuz agenteak harrika hartu ostean, egoeraren kontrola galdu zuen poliziak. Trafikoa moztu, dendetako erakusleihoak hautsi eta denda horietako gauzak erretzen hasi ziren manifestariak. Lapurtu zuten lehen denda alkohol saltokia izateak manifestarien barneko sua bizitu besterik ez zuen egin, eta horrek eragina izan zuen hurrengo orduetan.

Kaleko hotza, bildutako gazteen berotasunarekin nahastu zen. Albistea berehala zabaldu zen eta kaleko isiltasun orokorra, tropelaren “Errusia, Errusia!” bezalako oihuek hausten zuten. Poliziak guztiz galdua zuen kontrola eta hiru orduz hiriko dendak suntsitzen eta lapurtzen aritu zen mila bat pertsonek osatutako taldea. Hurrengo goizean altzari denda bateko langileak negarrez esan zigunez, 200.000 eurotik gorako galerak izan zituzten denda bakar batean, “ez zuten gauza asko lapurtu, soilik bertakoa hautsi eta erre”. Hasiera batean denden aurka egitea haserrea erakusteko modu bat izan bazen, etxera eskuak beteta joateko mauka izaten amaitu zuen. Horren erakusgarri izan daiteke bost erakusleiho zituen liburu denda baten leihoak ukitu gabe egotea eta ondoko Hugo Boss arropa dendakoak mila zatitan lurrean barreiatuta; edo lehenik prezioa begiratu eta zapata pare ezberdinen artetik aukeraketa egitea jendeak.

Hurrengo gauean ere izan ziren istiluak, Estonia ekialdetik errusiarrez betetako autobusak etorri ziren Tallinnera. Mundu osoko hedabide garrantzitsuenetako kazetariak ere hurbildu ziren, gertakari gose. Oraingo honetan, poliziak gogor jokatzeko agindua zuen eta hori kaleko giroan nabaritu zen. Ura jaurtitzeko kamioiak zituzten eta atxiloketa ugari izan ziren. Estoniako poliziaren arabera, errusiar enbaxadak orduko bost euro eskaini zizkien gazteei, istiluak sortzeagatik. Azkenean, bi gauetako liskarren ondorioa lazgarria izan zen: gazte bat labankadaz hila, ia 1.000 atxilotu, 156 zauritu, milaka euroko galera eta atzerapauso handia integrazio prozesuan.

Raivo Vetik: "Gertatutakoak errusiarrak mobilizatuko ditu, lotura sendoa aurkituko dute"

Gizon serioa da Raivo Vetik. Tallinngo Unibertsitateko Nazioarteko eta Gizarte Institutuko zuzendaria da eta Estoniako errusiarren integrazioari buruzko zenbait liburu idatzi ditu. Tallinngo portu osoa ikusgai duen bulego argitsuan hartu gaitu eta pil-pilean dauden gaiak jorratu ditugu.

Zer garrantzi du hezkuntzak gutxiengo bat integratzeko?
2000. urtean Estoniako integrazio programan hezkuntza puntu garrantzitsuenetakoa zen. Integrazioa belaunaldi gazteenei zuzendua dago eta gazteak hezkuntza sistemako parte dira. Hala ere, badira beste ikuspegi batzuk, sozio-ekonomikoa, politikoa…

Zein da zure iritzia azken 16 urteetako Estoniaren hezkuntza politikaz?
16 urte denbora-tarte luzea da. Alde txar eta onak daude. Sobiet Aroan bi hezkuntza sistema zeuden, errusiarra eta estoniarra, programa ezberdinekin. Independentzia aldarrikatu genuenetik, arazorik handiena sistema bateratzea izan da. Nahiz eta hizkuntza ezberdinetan ikasteko aukera izan, ideologikoki bera da. Orain, sistema berrira trantsizioa hasiko da, pausoka, eta sei urtetan errusiar eskoletako curriculumaren %60a estonieraz izango da. Orain arte dena errusieraz zuten, Estoniar hizkuntza izan ezik, baina sistema ez da estoniar hizkuntza irakasteko gai izan.

Asimilazio prozesuaz kexatu dira errusiarrak.
Kexu nahiko komuna da hori immigrazioa jasandako herrialdetan. Pentsaera nazionalista duten estoniarrentzat, orain arteko politika ahula zen, traizio bat. Gogorragoa izateko eskatzen zuten. Bestalde, errusiarrek diote dagoeneko gogorregia dela. Honela ikusita, Estoniako Gobernuaren politika bi jarrera hauen arteko konpromisoetan oinarritua izan dela esango nuke. Integrazioa estatu baten barruan arazo asko sortzen dituen prozesua da, ezinezkoa da alde guztiak pozik uztea.

Amnesty International erakundeak dio errusiarrak ez direla lehen mailako biztanle bezala hartzen.
Errusiar askok diote ez direla bidez tratatuak eta beren akusazioetako bat da ezin dutela errusiar hizkuntza nahi duten guztietan erabili. Estoniar legeen arabera, estatu hizkuntza bakarra dago eta talde ezberdinek ezberdin begiratzen diote lege honi. Estoniarrek uste dute justifikatua dagoela Estonian estoniera izatea estatu hizkuntza, eta errusiarrek ez dute hala uste. Azken finean, gauza berari nola begiratzen zaion da kontua.

Orokortu badaiteke, zein da errusiarren jarrera estoniar hizkuntzarekiko?
Hizkuntzaren jakintza behintzat asko igo da. 1989ko inkesta baten arabera, independentzia lortu aurreko urtean, errusiarren %14ak esan zuen estonieraz hitz egiteko gai zela, eta orain gutxi egindako inkestek diote ia erdia dela gauza. Belaunaldien arteko ezberdintasuna handia da eta banaketa geografikoa ere egin daiteke: ipar-ekialdean gehienak errusiarrak dira eta ez dago estoniar girorik, ezin dute estoniar hizkuntza erabili.

Zer nolako arazoa da Estoniarentzat bertako biztanleen %20-25ak hiritartasunik ez izatea?
Oso handia da, Europar Batasuneko hiritartasunik gabeko populaziorik handiena dugu. Arazo ezberdinak sortzen ditu, estatuaren eta biztanleen arteko erlazioan adibidez. Hiritartasunarekin, eskubide eta betebehar batzuk izaten dira eta dena arautua dago, eta ez bada hala, arazoak etortzen dira. Ikuspuntu subjektibotik ere, herrialdearen parte ez zarela pentsa dezakezu, eta hori ez da integraziorako batere lagungarria.

Nondik dator arazoa?
90eko hamarkadan hartutako hiritartasun politika, aurreko Estoniar errepublikako hiritartasun politika bera da, 1940koa. Urte hartan okupatu zuten Estonia eta lege berriaren arabera, 1940an hiritartasuna zutenei eta beren ondorengoei bakarrik eman zitzaien hau. Baina kontua da garai haietan Estonia etnikoki oso homogeneoa zela (%97 inguru estoniarrak) eta II. Mundu Gerraren ostean, errusiar asko etorri zirela, ia populazioaren %40 izateraino. Mundu Gerra baino lehen 26.000 errusiar zeuden, eta 1990ean 600.000. Lege berriaren arabera, ezin zuten hiritartasuna automatikoki lortu naturalizazio prozesu batetik igaro gabe. Estoniar hizkuntza jakitea eskatu zitzaien, baina gehiengoak lehenagotik ez zuen ikasi, sobiet aroan ez zutelako zertan egin. Hizkuntza ez zekitenek ezin izan zuten estoniar hiritartasuna lortu, beraz errusiarra izan edo ezer gabe bizitzea aukeratu behar izan zuten.

Eta zer nolako egoera dago Lituania eta Letonian?
Letonian arazo berdintsua dutela esango nuke, baina orain isilik dago. Duela hiru bat urte arazo handiak izan ziren, hezkuntza erreforma hasi zutenean. Lituanian ezberdina da egoera, honek 90eko hamarkadan hiritartasuna denei ematea erabaki baitzuen. %15 ziren errusiarrak, eta orain gutxiago. Ez zen kultura nazionalarentzat arazo. Letonia eta Estonian kopuru askoz handiagoak ziren eta jende askok kultura nazional eta hizkuntzaren normalizaziorako mehatxu bezala hartu zituen.

Nola eragingo du Sobietar Soldaduaren leku aldatzeak?
Integrazioan atzerapauso handia izango da, akats politiko handia. Ezin dugu historia aldatu eta orain, joko politikoaren zati bihurtu da, partidu batek baino gehiagok kendu egingo zuela hitz eman zuelako eta zaila da atzera egitea. Honek errusiarrak mobilizatu egingo ditu, orain arte oso zatituak zeuden, parlamentuan sartzea ere ez dute lortu, partidu txiki asko direlako. Orain oso lotura sendoa aurkituko dute.

Etorkizunean zer egin daiteke bi aldeek integrazioa bultzatzeko?
Estoniako Gobernua integrazio programa berriz prestatzen ibili da, eta ni neu ere oso erakarria sentitu naiz programa honetan nire ekarpenak egiteko. Arazoa da asko hitz egiten dela eta gutxi egin. Gainera, integrazioa hain gauza handia da, ezin dela talde txiki askoren esku utzi. Egunerokotasun batean barneratu behar da, ministerioren baten esku, eta ez proiektu txiki askoren baitan.

Eta errusiarrei zer edo zer eska al dakieke?
Estonia honezkero 16 urtez existitu da, eta oraindik hizkuntza ikasi nahi ez duten pertsona kopurua handia da oso. Konturatu behar lukete, lan merkatuan, hezkuntzan… arrakastatsu izan nahi badute, jakitea beharrezko dutela, eta nolabait esateko, gizartean aktiboago izan behar dutela.

Estatua bat, bi estatu

Estoniako errusiarren integrazio prozesua ez da bere garairik onenak bizitzen ari. Gobernuak beren nortasunaren sinbolo zen estatua lekuz aldatzea erabaki izanak ez du lagundu, ezta herritarrek gau batez hiriaren kontrola hartu eta bertako dendak suntsitu eta lapurtu izanak ere. Hala ere, oroigarriarekin gertatua errusiarren integrazio ezaren azken adierazlea baino ez da, askorentzat.

“Faxisti!” garrasika haserre dabiltza milaka pertsona Estoniako hiriburuko plaza batean. Bertako errusiarrak dira. Poliziak neurriak hartu dituela dirudi, baina ez da hala. Ikusmina zegoen ea zenbat jende bilduko ote zen kontzentrazioan, baina gutxik espero zuen hainbeste izatea bertan batutakoak. Are gutxiagok apirilaren 25eko gau hartakoak, herrialdea subirano denetik gertaturiko istilurik larrienak izango zirela. Pertsona bat hil zen labankada baten ondorioz. Historiak erakutsi izan du lider sinboliko bat gai dela milaka pertsona bere inguruan biltzeko, baina lider bihurtu diren sinboloak ere atzean ez direla geratzen ikusi genuen Estonian. Sobiet aroan eraikitako soldadu baten estatua lekuz aldatzea erabaki zuen Gobernuak, eta Estoniako errusiar askok iraintzat hartu zuten. Hala ere, estatuarekin gertatuak errusiarren integrazio zailtasunak besterik ez ditu azpimarratu.

Regina ilehoria bere amarekin bizi da Tallinngo pisu batean. Andrei beltzaranak ere Estoniako hiriburua du bizitoki. Biek 24na urte dituzte. Bata arkitektura ikasten ari da eta bestea enpresaritzako master bat. Estoniera da Reginaren hizkuntza; Andreik berriz, ama errusiarra duenez, ama hizkuntza errusiera du. Biek diote estoniarrak direla, Andreik ordea, ez du hiritartasunik eta udal-hauteskundeetan baino ezin dezake bozka. Bietako inor ez dago gustura Sobietar Estatuaren aferan gobernuak izan duen jarrerarekin, eta ez batak eta ez besteak ez dute errusiarren parte handi batek egindako txikizioa begi onez ikusten.

Errusiarren integrazio falta hiruki bat bezala ikus daiteke. Alde batean ezberdintasun ekonomikoak daude: errusiarren artean langabezia tasa bikoitza da gainerako estoniarrekin alderatuta. Bigarren hegalean, hiritartasun eza: errusiarren %40 inguruk ez du inongo hiritartasunik. Eta azpian, estoniar hizkuntzarekin dituzten arazoak: Estonian bizi diren errusiarren erdiak ikasi du estonieraz. Hala ere, hirukia biribil bihur daiteke hiru aldeek etengabe elkarrengan eragina izaten baitute, eta arazo bat bestearen ondorio izaten amaitu. Duela bi hilabete inguru gertatutako liskarrekin, izebergaren puntan besterik ez dira zentratu hedabiderik gehienak.

Historia desadostasun iturri

“Estonian gertatua ulertzeko, Estonia bera ulertu beharra dago”, dio Reginak. “Okupazioek, immigrazioak eta independentzia lortzeko borrokak bustitako herria da gurea”. Beste herrialde baten menpe egon izan denak ez du askotan anaia handiaren ikuspuntua partekatzen, ez historia interpretatzeko orduan behintzat. Estonia eta Errusiaren kasua ere antzekoa da. ‘Okupazio’ hitza da korapiloa loturik mantentzen duena. Errusiarren hitzetan, Estonia “bere borondatez” igaro zen Sobiet Batasuneko parte izatera, eta estoniarren bertsioan aldiz, Sobiet Batasunak okupatu zituen.

Estoniari askotan aurpegiratu izan zaio naziek Sobiet Batasunari eraso egin ziotenean, bertako askok –ez denek– nazien tropekin bat egin zutela. Hala ere, argazki osoago bat izateko, aurreko bi urteetan Armada Gorriak 10.000 pertsonatik gora fusilatu eta beste milaka Siberiako gulag-etara (Sobietar langileen guneak) bidali zituztela aipatu behar da. Azken hauetatik erdia baino gutxiago itzuli ziren bizirik. Orduko samina gogoan, milaka pertsonak Sobiet tropak Estoniatik ahalik eta urrunen mantentzeari eman zioten lehentasuna, nahiz eta gero ikusi Alemania naziak ere ez zuela Estoniaren subiranotasuna onartuko. Azkenean, Aliatuek II. Mundu Gerra irabazi zuten eta Estonia berriz ere Sobiet Batasunaren parte izatera igaro zen. Gudaren ondorioak argiak izan ziren gizartean: Estoniako biztanleria bosten bat jaitsi zen eta bigarren sobiet aroan ere “Sobietarrekin desleial” izatea egotzita fusilamenduek jarraitu egin zuten. Mende erdi iraun zuen bigarren aro horretan ia milioi erdi bat pertsona joan ziren Estoniako fabriketara lan egitera, gehienak Errusiatik. Azkenean, 1991n Estoniak independentzia aldarrikatu zuenean, hiru biztanletik bat errusiarra zen.

Hezkuntza erreformak jomugan

Estoniera, bere milioi eta erdi hiztunekin, Europako estatu hizkuntzarik txikienetakoa da. 50 urtez Sobiet Batasuneko parte izan ondoren, hizkuntzaren normalizazioa izan zen gobernu berriaren lehen helburuetakoa eta estoniera estatu hizkuntza ofizial bakar izendatu zuen. Hala ere, sobiet aroan estoniarrak errusiera ikastera behartzen zituztenez, errusiarren gehiengoak ez zuen bertako mintzaira ikasi. 1989an, independentzia lortu aurreko urteetan egindako inkesta baten arabera, etorkinen %14ak ikasi zuen estoniera. Egun eskola guztietan irakasten da estoniera eta gutxi gorabehera bertako errusiarren erdiak hitz egiten du hizkuntza. Estatistikek interpretazio ezberdinak ekartzen dituzte, batzuen ustez pozgarria da zenbakia gora doala ikustea, baina beste batzuek beren hizkuntzarekiko errusiarren mespretxuzko jarrera ikusten dute.

Egungo errusiar eskoletan dena errusieraz irakasten dute astean bi ordu izan ezik, eta eskola amaitu ondoren estoniar hizkuntza erabiltzeko gai ez diren gazte ugari dago oraindik. Hori konpondu asmoz, Hezkuntza Ministerioak erreforma bat indarrean jarriko du datorren irailetik aurrera eta errusiar eskoletan pausoka-pausoka estonierazko irakasgai gehiago sartuko dituzte, %60 izatera heldu arte. Erreformak kritika gogorrak jaso ditu errusiar sektoretik. Andrei gaztea estonieraz hitz egiteko gai da, “bai azterketa bat gainditzeko moduan behintzat”. Oso haserre mintzatu da erreformaren aurka. “Irakasgai gehiago estonieraz jarrita ez dugu hizkuntza hobeto ikasiko, irakasleak dira arazoa, ez dira ongi irakasteko gai”, kexatu da. Hezkuntza Ministerioko ordezkari Tatjana Kiilo jatorri errusiarreko estoniarra da. Berak aldaketa oso onuragarri jotzen du eta ziurtatu du helburua ez dela errusiarren asimilazioa. “Ez goaz nortasun zeinuak aldatzera, gure helburua haur guztiei lan merkatuan eta hezkuntzan aukera berak eskaintzea da, eta horretarako bi hizkuntzak erabiltzeko gai izatea beharrezkoa da”.

Hizkuntza eta ekonomiaren talka

Hiriburuko eraikin dirdiratsu garaietatik urrutira ikusten dira etxe bloke gris handiz osatutako auzune zabalak. Komunismo garaian eraiki zituzten kanpotik etorritako langileak hartzeko. Bere garaian herrialdeko eraikuntzarik aurreratuenak izan ziren. Ez da gaur egungo kasua. “Etxe bloke erraldoi horiek eraiki zituztenean, bertan bizi zen jendea dirurik gehien zuena zen, eta estoniar ‘normalak’ ezin zezakeen bertan bizitzeko luxua onartu”, dio Reginak etxean entzundakoaren arabera. Egun, txirotasuna begi-bistakoa da ia kale-kantoi guztietan.

Estoniako errusiarren giza eskubideekin lan egiten duen taldeak behin baino gehiagotan salatu izan du askotan “bigarren mailako hiritar” bezala hartuak direla eta hauen artean langabezia tasa gainontzeko herrialdearen bikoitza dela. Aldi berean, errusiarrak behin baino gehiagotan kexatu dira lanpostu publikoetarako estoniera jakitea eskatzen dietelako. Gobernuak, hizkuntza ikasita lan merkatuan sartzeko aukera zabalagoak izango lituzketela argudiatzen die. Hizkuntza eta ekonomiak talka egiten duen puntura iritsi direla dirudi baltiar errepublikan.

Hiritar ikusezinak

“Estoniako biztanleen %20ak inongo hiritartasunik ez izatea oso arazo handia da guretzat. Uste dut Europar Batasunean hiritartasunik ez duten biztanleen kopururik handiena dugula”, dio Raivo Vetik Tallinngo Unibertsitateko Nazioarteko eta Gizarte Institutuko zuzendariak. Hiritartasun eza hizkuntzarekin lotutako beste arazo bat da. Independentzia lortu zutenetik dator kontua. Gobernuak hiritartasuna 1940an Estonian bizi zirenei edo hauen ondorengoei bakarrik ematea erabaki zuen. Honek esan nahi du, bigarren sobiet aroan etorritako ia milioi erdi pertsonek Estonian bizitzen geratu nahi bazuten, hiru aukera zituztela: estoniar hiritartasuna eskatu eta hizkuntza azterketa gainditu, errusiarrarekin bertan bizi, edo inongo hiritartasunik gabe bizi. Hala ere, ordura arte ia inork ez zuenez estoniera ikasi, erdiak errusiarra eskatu zuen eta beste erdiak ez zuen hiritartasunik eskatu. Egun, Estonian bizi diren errusiarren %40ak ez du inongo hiritartasunik.

Hiritartasunik ez izateak hainbat ondorio ditu. Udal hauteskundeetan bakarrik bozka dezakete, eta orain gutxi arte, Europar Batasunean bidaiatzeko ere visa baimena behar zuten. Egun ez dute hori behar. Andrei gazteak ez du inongo hiritartasunik nahiz eta estonieraz hitz egiteko gai den. Politikoen lanean ez du sinesten eta azterketak prestatzen hasi baino “zeregin hobeak” badituelako ez du eskatzen hiritartasunik.

Estoniako gizartean kontuz landu beharreko gai bihurtu da errusiarren integrazioarena. Raivo Vetik irakaslea datozen urteetako integrazio planari ekarpenak egiten aritu da bere aldetik. Bere ustez, ikusi egin beharko da zer gertatzen den, “errusiarrak orain elkartu egingo dira, badute arrazoi bat indarrak batu eta ideia batzuk defendatzeko. Baina hala ere, gobernuak azken aldian hartutako erabakiek gizartea zatitu egin dute eta hori ez da ona integraziorako”. Gobernuak “hitz gutxiago eta lan gehiago” egin behar lukeela dio, eta Estoniako errusiar asko “estoniar hizkuntzarekiko baikorragoak” izan beharko luketela.

“Ez gara garairik onenak bizitzen ari”, dio burumakur Reginak. “Lehenik eta behin, gobernuak herritarron nahia aintzat hartu gabe sua piztu du, eta bestetik, Moskutik egin duten kanpaina interesatuari bakarrik erreparatuz, Mendebaldeko zenbait hedabidek faxistatzat hartu gaituzte”. Jatorri errusiarreko Andrei ere ez da oso baikorra. “Duela bi hilabete gertatuak bazterrak nahastu besterik ez ditu egin. Estatua mugitu zutenean protesta egin genuen. Ordura arte dena ondo zihoan, gobernuak ikusi baitzuen batzeko ahalmen handia dugula, baina gero, batzuek gobernuaren aurka beharrean errurik ez zuten herritarren aurka eginez amaitu zuten gaua eta euren erruz, Estoniako errusiar guztion irudia asko zikindu da”.

Estoniako Gobernuak eta errusiar gutxiengoak beren arazoak konpontzeko nahia izango balute, apika konturako lirateke denen artean heldutako akordioak sina ditzaketela. Behin baino gehiagotan gurutzatuko ziren kalean Regina eta Andrei, batak bestea nor den jakin gabe. Egunen batean, kalean gelditu eta solasean hasiko balira, agian konturatuko lirateke estoniarren eta bertako errusiarren arteko ezberdintasunak ez direla hain handiak.

Nire artikuluak sarean

Azken samien erreportaia izan da orain arte inoiz idatzi dudan gauzarik onena. Gainera, Argia aldizkarian argitaratzeaz gain, interneten zenbait lekutan aurkitu dut. Argitu nahi nuke, lehenik eta behin, eskolarako proiektu bezala idatzi nuela ingelesez, baina jakinaren gainean edukita Argian ere argitaratu behar nuela. Hori dela eta, euskarazko bertsioa askoz ere osatuago dago, zerbait zuzenduta eta elkarrizketez hornitua. Bestetik, urtegi baten protestatik sami kontzientziara nola pasa ziren eta joika zer den (Argian argitaratutako artikuluan "yoika" jartzen du, baina gero leku ezberdinetan ibili naiz begira, eta zuzen esateko, joika idatzi behar nuela konturatu naiz).

Hemen, artikulua  atera den lekuen lotura:

 Ingelesez:

Gàldu. Resource centre for the rights of indigenous people

Danish School of Journalism

 

Euskaraz:

Argia 

Askapena 

Indymedia Euskal Herria 

 

Aipatzekoa ere, Argiak aste horretan bere webgunea berritu zuela eta ordutik aurrera multimediatikoagoa dela hau. horren berri eman zuten zenbaitek, sustatu -k kasu.

The Silent Revolution

Sámi indigenous culture was close to disappearing thirty years ago; however,
mainly due to education, media and the Sámi Parliaments, the survival of
 this divided people is closer to reality. By Lander Arbelaitz


Outside the temperature is below 0° C and it has been dark since 13:00. Since the first day of December the sun did not rise and now there are less than two hours of light per day. In one of the two supermarkets of Kautokeino —a village with 3,000 inhabitants, in the northeastern part of Norway— some people are doing their shopping. The supermarket is not very big and in total there are ten people inside. The atmosphere is calm and quiet. Suddenly the fridge is opened and a wrinkled hand takes some yogurts. It is an elderly woman and she is wearing warm colorful clothes. Those costumes are the Sámi clothes and she is not the only one wearing them. For some people the traditional clothes are still part of their modern life and that is a sign that the Sámi culture is still alive, at least in places like Kautokeino.

In the same town, a twelve-year-old child called Henrik goes everyday to the Sámi school. At 8:45 am is dark, and often, very cold. He wears a black thick coat and he hides his sleepy face under a black hat. He says that he does not like to go to school, but he does not realize how lucky he is that he can learn everything in his native language. That was not the case for Sámi before him.

Two generations —the woman in the supermarket and Henrik—are part of the same culture. Two generations sharing time and space. One is the experience, the other the future. Two generations where one suffered from the oppression of foreign cultures, and the other is too young to understand what happened. This comparison of generations is a clear example of the transition Sámi culture is going through. Despite not having accurate statistics, it is estimated nowadays there are between 70,000 and 100,000 Sámis in Sápmi —the name of the Sámi area that stretches into Norway, Sweden, Finland and Russia—. The recent years the Sámi are making big steps forward, like creating more institutions to keep their culture going, i.e. the Sámi Parliaments, schools and media in Sámi language.

Sámi Parliaments, culture’s support
There is a picture of Ole Henrik Magga, the first president of the Sámi Parliament (Sámediggi in Sámi language), wearing Sámi traditional clothes next to the King of Norway Olav V, taken in 1989. Most of the Sámi people know about this photo. It was photographed on the day the King of Norway went to Karasjok to inaugurate the Sámediggi. Today, Magga is a professor for the Sámi language at Sámi University College in Kautokeino and he also lives in the town. He remembers that day as “the happiest day” in his life, “the day the Norwegian king prayed for the Sámi people”. He thinks that day is the symbol of the Sámi people’s progress.

The Sámediggi is the highest representative body of the Sámis in Norway. There also are Sami Parliaments in Sweden and in Finland. According to Aili Keskitalo, the current, and first female president of the parliament in the Norwegian part, it has different roles on promoting the Sámi culture. The first is to prioritize and distribute the funds; and the second to network and cooperate with cultural organizations and institutions like museums, the Sámi theatre, etc. Aili has set some goals for the future of Sámi culture. “Hopefully, we will enforce the work on our language. We will put more resources, because the eldest generation that are carrying the language, is getting older and we have to make sure the children will learn it.”

Since its establishment, the indigenous’ Parliament in Norway has increasingly assumed the administrative responsibilities for Sámi matters. Since 1992, they gained further responsibilities. Today, the Sámediggi has the formal responsibility for the development and protection of the language, culture and heritage sites. They also took over the Sámi Educational Council’s functions from the Ministry of Education. Besides, The Sámediggi has the responsibility for the development of Sámi teaching aids with he allocation of an annual permanent grant for this purpose. The total budget from the Norwegian Government for 2006 was around 260 million Norwegian Kroner (around 32 million euros).

Sámi schools, ensuring future
Henrik has many friends at the school. Even though they learn everything in Sámi, they can speak Norwegian perfectly. The young Sámi people are completely trilingual, since they also learn English at school. On the walls of the class they have a map of Sápmi drawn by the students in class. They have color coded each separate area of Sápmi and also shown a representation of the different gákti —traditional Sámi clothes—. They learn what the Sámis in the Russian Kola peninsula wear or their neighbors on the Finnish side of the border.

Perhaps, in fifty years, Henrik and his friends will remember their school in a positive way. That does not count for the Sámi who had to go to Norwegian —or Swedish, Finnish and Russian— schools and be discriminated because they did not speak any other language but the one they learned at home. The researcher Tove Johansen made a collection of interviews with the Sámis who went to Norwegian schools, and as stated in his collection, to talk about school with elder Sámi people, is mainly, to talk about cultural repression and humiliation. In those times, some Sámis decided they should not teach their mother tongue to their children, to avoid problems. Still is common to find some people who changed their original family name and invented a new one more similar to Norwegian. This way, they could hide their Sáminess in order to be accepted and at one stage, buy land. The children did not learn anything about their historic past, soon lost their identity and became completely Norwegian; especially those living in the coastal areas.

The school situation today is different to the fifty years ago. The status of Sámi education has been determined in different ways in the legislation on compulsory schooling in Norway, Sweden and Finland. Now Sámi schools are one of the important engines for the revitalization of the culture and its survival. “Its really important that our children learn in Sámi, because we have to make sure our language will survive”, says Kirsten A. G. Buyo, one of the teachers at the school in Kautokeino. There are many schools in the four states where the whole teaching is done in Sámi language and statistics show every year the number of children matriculated in those schools is rising. Nevertheless, to provide a good education, teacher Kirsten thinks they would need more school material in Sámi language.


Media, normalizing the language
Near the cashier’s desk, in the same supermarket where women are wearing traditional clothes, there are three different newspapers for sale. They inform about the news in Sápmi. On the one hand, Ságat —the biggest with 2,300 copies per edition— is in Norwegian and it is published twice a week. On the other hand, Min Áigi and Ássu are entirely in Sámi language and they are published once a week 1,150 and 1,050 copies per edition, respectively. They are weekly newspapers due to the relatively small number of Sámis who are able to read in their own language. Actually, the readership is not large enough to maintain Sámi language newspaper solely through subscription and single-copy sales.
    
Nevertheless, those who were not allowed to be educated in their language have other alternatives to be informed about their issues. Since the Norwegian, Swedish and Finnish national Brodcasting Companies signed a treaty, for 15 daily minutes, the latest news in Sámi politics or other issues are broadcasted on TV. The news starts at 17:05 and focus on the whole Sápmi area. Since it is entirely in Sámi, subtitles are available in Norwegian, Swedish or Finnish, depending on which side of the border the viewer is located. “Our investigations say that we have about 70.000 viewers every day all over the year”, confirms Nils Johan Heatta, the director and main editor of Sámi Radio. They are planning to present children’s programs every day during five years from 2007 on and they are preparing to start with programs for youth.

The Sámi language is also a radiophonic language. It was heard on radio for the first time in 1946, 15 minutes every week. It was the Norwegian Broadcasting Corporation’s (NBC) decision. Nowadays, after 60 years, 30 hours weekly are available in the indigenous language and a NBC Sámi Radio Section is situated in Karajosk. Moreover, eight local stations are around the country.

Two newspapers, a national Sámi radio and Sámi news on TV are notable signs that the Sámi language —and culture, at the same time— is in the process of normalizing. In addition, Heatta thinks the role as independent media “is very important in building up and developing the rather young Sámi democracy”.



The young Henrik and the women in the supermarket are part of an indigenous culture that was traditionally connected to exotic reindeer herding, gákti-s —Sámi traditional clothes—, joik-s —Sámi chanting style—, handicraft and midnight sun. Nevertheless, after having spent almost a century under oppression makes them look at the world from another point of view. The smallness and the satisfaction they have by knowing that they are doing well in their way, makes them strong. That could be one of the reasons why both Ole Henrik Magga and Aili Keskitalo —the former president and the actual president— see future positively. Without making much noise, they are building up their culture and gaining the rights, which belonged to them long time ago. Some Sámi say this is a “silent revolution”.

‘Expensive’ un-official languages

While some MEPs are trying to cut the number of official languages in EU, others are fighting to officialice their languages and have the same linguistic rights as others do. By Lander Arbelaitz (Brussels)

Despite the fact that twenty languages, soon to be 21, are official in the European Union (EU), not all the Members of the European Parliament (MEP) can speak in their mother toungue. Their languages are known as minority or regional languages and they are not official in the EU. Nowadays there are at least 15 MEPs in this situation. Joan i Mari Bernat is one of them. He is Catalonian but, he has to speak in either English, German, French or Spanish in the Parliament. This is despite the fact that Catalonian is spoken by ten million people. He thinks the subject of minority languages is a problem concerning the European Union, and that the EU should do something. He is leading a report on multilingualism in the European Parliament and proposes specific actions. On 9th October this report will be re-discussed at the European Parliament to go to plenary session later on.

According to Davyth A. Hicks, expert in minority languages and the editor in chief of Eurolang –Europe’s biggest news agency informing people about minority languages–, up to 50 million people in the EU speak a minority language. “Ten per cent of the population’s native language is not official in EU and if we put all of them together, they are like a big country”. According to UNESCO, in Europe there are 156 languages and in the report, Red Book on Endangered Languages: Europe, by Tapani Salminen, 83 languages are in danger of disappearing in few years. Seventy-six of European languages are from some countries that haven’t joined the EU. Besides the 21 official languages there are 60 indigenous languages plus migrant languages. Joan i Mari Bernat thinks it is a big problem, “it is a problem of rights”. He thinks Basque and Catalan, for example, should be on the same level as Danish or Maltese. Fabienne Giovanini is from Corsica and her language is not official either. “It is a drama for every people linked with his/her identity and talking about respect of the cultural diversity, there shouldn’t be any scale of values”.

One member (state), one language is the EU’s linguistic slogan. Before joining the EU, every applicant country has to decide which language will be the official. In January, Irish Gaelic will become official and it will be the 21st language. Translators are requireed for all the languages. In the Commission there are over 100 translators for English, French and German. Languages like Dutch and Spanish have around 80-90. The new Member State languages have smaller departments, but this is also linked to the time it takes to recruit suitably qualified staff. So there are already about 70 Hungarian translation staff for example.

Last November, the Commission published a communication entitled A Framework Strategy for Multilingualism. Slovakian Ján Figel is the Commissioner in charge of education, training, culture and multilingualism and presented the act. “One of the objectives of this communication is to maintain the multicultural nature of the EU institutions, based on the work of our professional translators and interpreters, so that we can continue to ensure effective communication between the union and all its citizens”. Joan i Mari Bernat doesn’t agree with this definition. He says it is not very clear what exactly the Commission defines as multilingualism, and he finds unacceptable if they only are talking about official languages. “It is a mistake when they say that all citizens have universal access to the EU project when stateless and regional languages are in fact excluded from it, despite their speakers are paying taxes which contribute to finance the project”.

To change the actual situation, he is leading a report on multilingualism in the European Parliament. This report has been made in co-operation with experts in sociolinguistics, minority languages, and linguistic issues in general. The proposal concludes that a High Level Group on Multilingualism will be established to analyse progress made by member states and a ministerial conference to assess progress. This will be followed by a further Communication on the matter. Davyth A. Hicks was one of the assistants on the report and he thinks the campaign is looking good. In his opinion, the liberals, the greens, the socialist and left-wing MEPs will support the report. Otherwise, as Joan i Mari Bernat also knows, Spanish EPPs are doing all they can against the report. When they were asked for an interview to talk about the report, they refused it.

Furthermore, there are vastly different views within in the EU about its multilingual way of being. Some MEPs, most of them from UK, are asking to change the actual system and put English as the only official language in EU. Nevertheless, this proposal is not supported by many other MEPs, as they say they also have the right to speak in their own language.

James Nicholson is from Belfast, in Northern Ireland, but he doesn’t speak Irish Gaelic. “I only speak English, because I think English native speakers we are too lazy to learn more languages”. He is an MEP for the right of centre party EPP, and doesn’t really like the idea of letting more languages be official. “We should cut the number of official languages; I defend the right of each nationality to have the documents in the own language, but it is hard and expensive to work with the actual system”.

Economic reasons

The high cost of including new languages is one of the strongest arguments for those who are against the officialization of minority languages. To use an example, in three months the minority Irish language will be the 21st language. The Irish Minister for Foreign Affairs, Dermot Ahern said that from January 2007 onwards, the annual costs to the EU of the Irish language services are estimated at around 3.5 million euros. The Irish government has committed itself to train the necessary number of translators and interpreters and to bear the related costs. The total budget of the EU in 2006 was 121 billion euros and 1% is expended on the actual translation system.

Johan Häggman is the advisor on Regional and Minority Languages for Alliance of Liberals for Europe (ALD). He is from the Swedish minority in Finland. Each time people talk about the expensive cost of including new languages he thinks it is an excuse. “Nowadays, 40% of the budget of EU is expended in agriculture and 1% in languages. Having 21 official languages, it is a drop in the ocean to officialise five more", says Johan Häggman. Eva Bidania is the person in charge with co-ordinating the Youth of European Free Alliance (EFAY). 32 political parties, all of them from countries without any state, constitute this political group. She is Basque and she thinks in Europe two languages are the most important: French and English. If new languages are official, nothing will change in her opinion; those two languages will continue being working languages. “I don’t mind if all the MEPs have to speak in English or French; but the EU should guarantee the languages are spoken in their own territory. Linguistic diversity is the history and essence of Europe, and it is EU’s issue to protect them”. Davyth A. Hicks has a similar way of thinking. “I’m Cornish and I don’t ask to right to go to the European Parliament and speak in Cornish; what I ask is the right to write to the EU in our language and have an answer in it. With officialization of the languages, we would put all the languages in the same level, because, why can Estonian or Danish be official and not Basque?”

Officialization's consequences

Officialization is one of the largest petitions of the minority language’s speakers. But what are the consequences for a language if it’s recognized as official in the EU? First of all, they’ll have the right to have all the documents in this language. Despite the working languages being English, French and German, speakers of an official language can ask for documents in their language and the EU has provide them. Furthermore, the citizen can write to the European institutions and have an answer in the same language. Johan Häggman also thinks that if a language is recognized as official, the way people will see that language will change. “A language must be attractive for young people, and if it’s official, they will learn and it won’t disappear”. Davyth A. Hicks says it would be a very important symbolic help. “Nowadays, children learn Cornish at school, but after they can’t use anywhere. If it was official, at the public places they would have to be able to speak it, for example, at the post office”. The Corsican politician Favienne Giovannini finds officialization as the only solution to save their language. At last, Joan i Mari Bernat holds the opinion that officialization is not “just” to have the right to speak this language in the EP, moreover, it would be important for the recognition of language dignity. “It’s important to place correctly our languages”.

The Copenhagen criteria are the rules that define whether a nation is eligible to join the European Union. These membership criteria were laid down at the June 1993 European Council in Copenhagen, Denmark, from which they take their name. It was based on minority protection and the states applying to join the EU have to respect these points. Otherwise, Häggman and Hicks agree when they say some countries in the actual EU don’t respect what they are asking to other countries. “France and Greece are the worst countries. France is destroying all the minority languages and the same happens with the Macedonian minority in Greece, they are second division people. It is incredible that nobody in the EU does anything”, Davyth A. Hicks says angrily.

According to the Catalonian MEP, Joan i Mari Bernat, other people don’t care about little countries issues. “Generally, they don’t mind our fight, they have their official language and now they say it is expensive to officialise more languages”. He found also some support in several groups, even in unexpected members. “For instance, when I proposed that one of the working languages should be from the new member states, and I suggested, together with English, French and German, Polish, immediately I found solidarity from some Polish members”. Davyth A. Hicks and Eva Bidania also think other countries, even the small ones, should have the right. “They don’t mind stateless countries petitions”.

Uncertain Future

The future for minority languages is not easy to predict. While some people are asking for more languages to be official, others are demanding to cut the number of official languages; at last, some say everyone has the right to speak in his/her own language, but with only one language per member state.

Eva Bidania, the EFAY co-ordinator sees the future as positive. “I believe in our project and I think we will get our goals”. Joan i Mari Bernat doesn’t know how everything will turnout, but he hopes he’s effort will lead to a successful end. The Cornish expert in minority languages, Davyth A. Hicks is cautious: “Some languages will get their goals, for example, Catalan, Basque, Galician, spoken in North Spain, and Irish are doing well their way. On the other hand, other minority languages are in really danger of disappearing and I don’t see their future so assured. We will have to continue working”. The member of the Swedish minority in Finland, Johan Häggman, sees the future with optimist eyes. "20 years ago, big language's speakers were against officialization of minority languages saying they were useless. Nowadays, the only thing they say is it is expensive. The day will arrive we will have our language rights".

_____________________________________________________________________

Zapatero’s “tricky” helpDespite the fact 21 languages will be official in the EU, Basque, Galician, and Catalan have a special status. During last few years, there were several tries to officialize those languages, but none were successful. The last try was when Jose Luis Zapatero –the Spanish president– asked the European Parliament, EP, for Basque, Catalan and Galician to be made official. The European Parliament didn’t accept the proposal, and in 25th May the EP accepted the right to citizens to send and receive letters in those languages. Nevertheless, some people in the Basque Country, Galicia and Catalonia don’t think Zapatero really wanted these languages to be official. The fact is that the Spanish president is asking these languages to be official when they are not official in Madrid. “It is a hard contradiction. I don't think that Zapatero is asking the officialization of our languages by heart, but by arithmetical ratios in the Spanish parliament”, says Joan i Mari Bernat. Eva Bidania, co-ordinator of EFAY, agrees with the Catalonian politician. “It is a tricky step. Now,we Basques are more divided, because some can write in Basque, but those living in Navarre and in the French part can’t. I think he doesn’t want to help us, it just was a political strategy”.

When restriction means life

Due to several regulations in the Danish driving license system, in 35 years the number of killed in traffic accidents have decreased 66%. By Lander Arbelaitz 

“We have more cars because we want freedom of movement and as our economy is strong, we buy cars”. The director of the Danish Road Directoratet —the organization to manage the national roads—, Sven Krarup Nielsen, used these words to explain the fact that Denmark has twice as many cars it had 35 years ago. The increasing of private cars is a phenomenon we are used to see in almost all the countries. But that often mean more traffic accidents. In order to prevent this, during more than 30 years the Danish government has made different restrictive laws and the number of killed is going down every year.

 The Spanish government’s decision to change the driver’s licence system created a big polemic in the Basque Country and in Spain. The main reason was to decrease the accidents on road and the public opinion was divided. Some found it the possibility to lose the driver’s licence in one single day too restrictive. On the other hand, others found correct every measure to decrease the number of killed on road. After two months, the fact that the number of accidents went down has been the best support to the government to justify the change. This system is used in several countries, for example Denmark started using a similar one a year ago and people in general are happy with it. Since 1971, the number of mortal traffic accidents is continuously decreasing in Denmark. In 1970 there were 1.200 killed people and the government decided to do something. Two of the decisions taken were the introduction of speed limits and mandatory use of seatbelts. Since that year, the mortality rate on the road started going down. In 2005, the number decreased to a number that 35 years earlier it would be unbelievable: 331 dead. That means that the number of killed per 100.000 inhabitants in Denmark is 6,8. According to Eustat –Basque Statistics Office–, in the Basque Country the number of killed per 100.000 inhabitants last year was 8,8.  Despite the number of killed was little by little going down, the Danish government decided the introduction of a new punishment system. The penalty point system took effect on 1^st September 2005. It is used for violations of the traffic regulations that do not involve confiscation of the driving licence, but are dangerous. There is a list with 18 actions and if the police officers see you doing one of these, you have a cut in your driving license card. The change in law means that in addition to a fine, the offender also gets one penalty point. Each point is valid for three years, and then, it is deleted. Sven Krarup Nielsen thinks it is a very good system because it works. “People don’t want to lose the driver’s license”. The Danish Road Safety Council (TDRS) is a private association of authorities and national organisations in Denmark. The Council works to increase public road safety through information and traffic education. They aim for the public to gain knowledge and understanding of the aspects of road safety. They have four main initiative areas: accidents at too high speed, drunken driving accidents, accidents in crossings and accidents with cyclists. They are very happy with the new system because they think it helped to decrease the number of accidents. “It is the most successful change ever. It is dramatically successful. The number of accidents has dropped”, said Pernille Ehlers. The director of the Danish Road Directoratet is also happy with this system and he says it has been a success. However, his opinion is that in two years they will have to change it and put a little bit stronger; for example, to take off a point for not using the seatbelt. 

The safety of the cars and drivers’ change of behaviour have been the keys to decrease the number of killed in opinion of TDRS. “Nowadays everybody uses the seatbelt and the number of drivers under the influence of alcohol has dropped”. On the other hand, Sven Krarup Nielsen thinks that it is important that they did a plan with restrictive measures and that the national and local organizations follow it.

 Sanction or education 

“The most effective measure is the police control, without any doubt”, told us Pernille Ehlers. “The drivers think that if they don’t use the seatbelt, the police will catch them, so they use it”. She thinks drivers are afraid of losing the points, so they respect the law. In her opinion, the education also is important, but it is more effective the sanction. Sven Krarup Nielsen thinks sanction and education go hand to hand, but he agrees that the sanction is more effective. “The best example is that when someone loses a point and arrives home, he reads again the booklet with the rules to learn what can’t he do in order to keep on driving.

 

Pernille Ehlers is happy because nowadays in Denmark there are much more police controls. She thinks that if people see the police, they pay more attention while they are driving.

  

Optimistic future

 

On 1946 the number of killed in traffic accidents was 312. After that, 2005 has been the best year with 331 fatalities. However, last year there were 20 times as many cars there were on 1946. “For the year 2012 the number of killed will be under 200, and we will work on that”, confirms Sven. Due to the number of killed people on road is going down, Pernille also is optimistic referring to the future. “All the politicians and the police agree that we have to continue the way we started, so I am optimistic”. Nevertheless, she thinks they have to ambitious and that they have to keep on working in order to decrease even more the statistics.

Bizitza bete hitz

Kolonbian 3.000 metroko garaierako mendietan ibilaldi bat egiten ari zen 1929an Plazido Muxika, 23 urteko misiolari gaztea. Nekeari aurre egiteko, enbor batean atseden hartzea erabaki zuen. Eserita zegoela, ukondoak belaunetan eta eskuak buruan, enborpean orri zati bat aurkitu zuen zimurturik. Argia aldizkariko orri bat zen, osorik euskaraz, idatzi zen lekutik milaka kilometrotara. Bere bizitza aldatuko zuen paper hark. Barruan sentitu zuen poz eta grinak, bere hitzetan, “bere hizkuntzaren alde lan on bat” egin behar zuela zin egitera eraman zuen. Handik 36 urtetara lehen gaztelera-euskara hiztegia argitaratu zuen, 1900 orritakoa, urte askotako lanaren fruitua.  Duela 100 urte apirilaren 16an jaio zen Plazido Muxika Urnietan, Oria auzoan (egun, Lasarte Oria udalerrian). Gutxik pentsatuko zuten jaio zen inguru hartako kale batek seme haren izena izango zuela mende bat beranduago. Hamar urte zituela, Altza herrira joan zen familia bizitzera.Eskolara Andoainera joan eta jesuita sartu zen Azpeitiko Loiolan. Bertan giro euskaltzalea aurkitu zuen, eta honek bere bideetako bat erakutsi zion. Lauaxeta, Ibiñagabeitia eta Zaitegi izan zituen ikaskide, besteak beste. Bi bertsio daude Kolonbiara zergatik joan zen azaltzeko. Bata, Errepublika garaia izaki, soldaduskatik libratzeko joan zela; bestea, giro euskaltzalea zegoela Loiolan, eta hura deuseztatzeko, taldea sakabanatu egin nahi izan zutela eta horregatik bidali Kolonbiara. Dena dela egia, Kolonbian aurkitu zuen bere bizitzan misioa zein zen.

 SANTA KRUZ APAIZAREN ERAGINA 

Elkar ezagutzeko aukerarik izan ez bazuten ere, Plazido Muxikaren bizitzan eragin zuzena izan zuen apaiz karlistak. Kondairak dioenez, gudu karlistak utzi eta apaiz lanera itzuli zenean, Jamaikara lehenik, eta ondoren, Kolonbiako El Pasto herrira joan zen. San Ignacio herria ere hark sortu zuen eta larunbatero hara joaten zen turuta hotsez indigenei dei egitera. Espainiako errege Alfonso XIIIak jakin zuenean hau oraindik bizi zela, nahiz eta aurkako taldekoa izan, zilarrezko turuta bat bidaltzea erabaki zuen, opari bezala. Hala ere, turuta bidean geratu zen apaizaren heriotza zela eta, Tenerifen. Urte batzuk beranduago, Plazido Muxikari egokitu zitzaion Tenerifeko Jesuiten etxetik turuta hartu eta Pasto herrira eramatea. Honen trukean, urte batzuk lehenago hildako apaiz euskaldunaren gurutzea eman zioten. Hau bularrean zuela hil zen Plazido ia mende erdi beranduago Azpeitian, 1982ko abuztuaren 27an.

Bestetik, El Pastoko jesuiten eskola berean eman zituzten eskolak biek, eta Muxikak esaten zuenez, Santa Kruz apaizarena izan zitekeen hark 3.000 metrotara aurkitutako Argia aldizkariaren orria, ogitartekoren bat estaltzeko eramana.

 APAL ETA LANGILEA 

Bere iloba Joxe Antonio Mujikaren hitzetan, apala eta langilea dira Plazido, pertsona bezala, ongien deskribatzen duten hitzak. “Hiztegiaren lana berak bakar bakarrik egin zuen”. Gerra ondoko urteetan euskaltzaletasuna ez zen ondo ikusia, eta nagusiek beste lan batzuetara lotu zuten Plazido. Irakasle, liburuzain, artxiboetako arduradun... bazuen beti bere-berea zuen egiteko hari ekitea galarazten zion lanen bat. Hasieran, oso gizon lanpetua izaki, bere denbora librean egiten zuen hiztegirako lan, atsedenaldietan, afaldu aurretik… Azken aldera, beste lanetatik libratu zuten hiztegian zentra zitzan bere indarrik gehienak. Hamabi urte pasa zituen atsedenari orduak kenduz, liburuak arakatuz eta hiztegirako fitxak egin eta egin.

1944an fitxak biltzen hasi zenean, liburuetatik ateratzen zituen hitz eta hauen esanahiak 1900 orriko hiztegirako, lehenengo hitz guztiak fitxetan sailkatu zituen (300.000 fitxa), eta gero, denak eskuz idatzi zituen foliotan. Azkenik, dena makinara ere berak pasa zuen.

Lana amaitu aurretik, edizioa segurua izango zen jakin nahi zuenez, harpidedunak bilatzeko lana ere berak egin zuen. Gutunak bidaltzen zituen partikularren etxe eta udaletara bere lanaren berri emanaz. 4.000 ale salduko zirela ziurtatu zuen lana amaitu aurretik. Azkenean, 17.000 ale saldu zituen hiru ediziotan.

 HIZTEGI ABERATSA

“Batez ere itzultzaileentzat izan bazen erabilgarri, kaleko jendearentzat ere ondo etorri zen” ziurtatzen du Joxe Antoniok. “Ez dut esan nahi ondorengo hiztegigileek hemendik bakarrik hartu dutenik informazioa, baina bai ondorengoentzat laguntza handia izan zela”.

Plazidoren diccionario castellano-vasco hiztegia deskribatzeko orduan aberatsa hitza erabiltzea ez da aukera okerra. Izan ere, jesuita langileak gaztelerazko hitzak euskaraz nola erabili izan diren jaso zuen eta honek aukera zabala eskaintzen dio erabiltzaileari. Adibide bat jartzearren, mariposa hitzarentzat 100 aldagai baino gehiago aurkitu zizkion. Iturri askotatik hartu zituen kontzeptuak.Hitz berriak asmatzeko joera bazuen. Garbizalea zela esan daiteke, baina inolaz ere ez muturrekoa. “Hitz berria gardena eta txukuna baldin bazen, hura nahiago zuen, edozein mailegu baino”.

1957ko uztailaren 26an Euskaltzain Urgazle izendatu zuten arren, Euskara Batuarekin arazoren bat izan zuen. Ez zituen Arantzazun izandako bilerako erabaki guztiak onartu. Batez ere ‘h’-ren erabilerarena. “Berak zioen nahiko arazo bagenituela euskaldunok hizkuntza salbatzen, orain zailtasunak jartzen hasteko. Berak italieraren eredua nahiago zuen, sinpleagoa da” azaltzen du Joxe Antoniok. “Hala ere, ez zen borroketan sartu eta bere bidean, lanean, jarraitu zuen”. Hurrengo hiztegia ere bere modura idatziz kaleratu zuen.

 JAIOTZA MENDEURRENA

 

Urnieta herrian omenaldia egin zioten Plazidori, apirilaren 16an. Honez gain, mendeurrena dela eta, EKIN aldizkariak bere bi eleberriak liburuki batean elkartu eta berrargitaratu egin ditu. Euskara Baturako moldaketa bere iloba Joxe Antonio Mujikak prestatu du.

Lander Arbelaitz. Irutxuloko Hitza

Nafarroa: kate artean

Aspaldian izan ez zuten protagonismoa hartu dute azken egunotan nafarrek. Joan den apirilaren 25ean Uxue Barkos eta Zapatero bileratik horren irribarretsu atera izana horren adibide argia da. Oharkabean egotetik, agenda politikoaren erdi-erdian egotera igaro dira, eta hautsak harrotu ditu horrek. “Nafarroa Euskadi da”. Hori zioten duela 25 urteko PSOEko kideek. Hala ere, ez dirudi garai haietako tesietara itzultzeko asmorik duenik Zapateroren taldeak, baizik eta, bakea lortzeko bidean, Nafarroari aitortu protagonismoak Batasunarekin hitzartutako estrategiaren tankera du. Nafarroa eta EAEren elkarketaz ere hitz egin duenik bada. Ez Zapatero, ordea. Aukera hori, erabat ez bada ere, baztertu egin zuen orain egun batzuk. PPren kritikak ekiditeko esan zituen, ala benetan hori pentsatzen duen jakitea falta da.  Auzi horren harira, Nafarroako parlamentuan “Nafarroa nafarrek nahi dutena” izango delako leloa indartzen ari da. Hurrengo bozketen emaitzak ikusi behar nafarrek zen nahi duten, ideia bat egiten hasteko. UPN eta CDNk kezkatuta egoteko motiborik badute. Hurrengo foru hauteskundeak gertu daude eta ongi baino hobeto dakite, egun duten gehiengo osoa Batasunaren legez kanporatzearen ondorio dela. Azken hauen legeztatzeak, Nafarroa Baik aurreko emaitzak hobetzeko dituen aukerak, eta, behar-beharrean, aurreko biek PSNrekin ituna egiteak indarra hartuz doaz. Esan gabe doa, gehiengo osoa izatetik, oposiziora pasatzea golpe handia litzatekeela hauentzat. Hau guztia dela eta, kanpainan hasi dira, bakearen truke Nafarroa salduko dutela zabalduz, prezioa EAE-Nafarroa organo amankomuna izango dela ohartaraziz. Miguel Sanz Nafarroako presidentearen kexak etengabeak izan dira. Enpresaburuei idatzitako gutunak zirela medio, eta Barañaingo erasoak ETAk agindu zituela eta, su-etenaren ondorengo giro politikoan deseroso dagoela erakutsi besterik ez du egiten. 

Armarri zaharra bezain kateaturik izan da Nafarroa azken urteetan. Kate horiek askatzeko gai izango ote den Zapatero, ikusi egin behar. Bide onetik doala dirudi.

Lander Arbelaitz

Proto-punkaren bidetik

THE DICTATORS

New Yorken sortu zen 1973an, oraindik punk musikaren eztanda iritsi gabea zen garaietan. Aitzindari ahaztuak bezala ibili izan dira urteetan zehar. Lehen diskoa 1975ean kaleratu zuten: Go Girl Crazy. Hurrengo urtean hasi zen musikaren mundua aldatuko zuen punkaren iraultza eta hurrengo bi urteetan disko bana atera zituzten: Manifest Destiny eta Bloodbrothers. Inoiz ez zuten jendearen begirada bereganatzerik lortu, ezta NYn punk mugimenduak gora egin zuenean ere. Andy Shernoffek gidatutako bandaren eragina izan zuten taldeetarako zituen jendeak begiak, adibidez, Ramones.Garai hau mugarri izan zen, diskoak ateratzeari utzi eta 20 urte igaro baitzituzten bat bera ere atera gabe. Tarte horretan, beste talde batzuetan ibili ziren partaideak, hala nola, Manowar-en. 1998n berriz ere diskoak kaleratzea erabaki eta New York New York zuzeneko lana atera zuten. 2001ean D. F. F. D. euren estudioko lanik onena eta 2005ean Viva Dictators zuzenekoa.Taldeari ez zaio inoiz ere gustatu etiketaren baten barnean sartzea, punk eta heavy metal ezaugarriak izan arren, ez dute beren burua inoiz horien barnean ikusi. Hala ere, ukaezina da aitzindari izan direla punkaren bidean.  Lander Arbelaitz

Karibea Euskal Herrian

JOXE RIPIAU

Bost urtetan lau disko kaleratu zituen taldea. Lehena Positive Bomb izan zen 1996an, jende askorentzat sorpresa handia talde honen sorrera. Euskal Herrian doinu berriak ziren, beste kultura batzuetatik hartuak. Hurrengo urtean, Karpe Diem atera zuten, aurrekoa  baino disko landuagoa eta harrera ona izan zuen. 1998an Paradisu Zinema atera zuten, planteamendu oso original batekin, abesti bakoitza pelikula bat izanik. Azkenik, 2000. urtean, Bizitza Triste eta Ederra, letra pesimistago batzuez osatua. Lan guztiak Esan Ozenki diskoetxearekin plazaratu zituzten. Musika alai eta dinamikoa egiten zuen Iñigo Muguruza (baxua eta gitarra), Jabier Muguruza (eskusoinua) eta Sergio Ordoñezek (guiroa eta perkusioa) hasiera batean sortutako hirukoteak. Hirugarren diskoarekin batera, taldea laukote bihurtzen da, Asier Ituarte tronboilaria sartu baitzen.
Karibe aldeko doinuak jorratzen zituzten, hala nola, ska, reggae, runba eta merenguea. Honi gehitzen badizkiogu eduki sozial handiko letrak, koktel potentea zen emaitza. Kontzertu aretoak benetako jai bihurtzen zituzten eta jendeak dantza egiteko parada ezin hobea izaten zuen. Zenbait kantu utzi zituzten historiarako, hala nola, Pedro Mayo, Karpe diem eta Kaiser Sose batzuk aipatzearren.
Lander Arbelaitz

Noiz goaz etxera? 30 urte galdezka

“Borrokan jarraitzen dutela transmititzen dute beraiek, baina batzuk jada esperantza galtzen hasiak dira. 30 urte daramatzate etxera itzultzeko zain eta azken finean, isilpeko gerra bat bihurtu da. Hainbeste denbora zain egotea oso gogorra da”. Honela deskribatzen dio MATRAKAri Aloña Arruti EGKren Nazioarteko Teknikariak Saharako Tinduf errefuxiatu gunean ikusitako gazteen egoera.

 

EGK taldekoek “gazteon eskubideen alde” lanean ari den gazte elkarteek osaturiko EAEko plataforma bezala definitzen dute euren burua. Aipatu taldea Espainiako gazte kontseiluaren barruan (CJE) dago eta autonomia erkidego ezberdinetako elkarteekin Red Sahara izeneko talde bateko kide da. Saharar errefuxiatuetako gazte elkarte UJSario-ekin hitzarmen bat dutenez, eta hauek ospatzen zuten seigarren kongresua bisitarako aitzaki hartuta, han izan ziren errefuxiatuek bizi duten egoera ikusten.

 

Kongresuan parte hartzeaz gain, Saharar Kulturaren Festibala ospatzen zen eta bertako kultura, jolas, dantza eta abestiak ezagutzeko aukera izan zuten. Honez gain, bosnakako taldeetan hango familien etxeetan bizitzen aritu ziren eta honen ondorioz, lehen eskutik izan zuten euren egoeraren berri. Aloñak hango biztanleekin harreman ona izan zutela ziurtatzen du eta gainera, hori izan zela gehien harritu zuen gauzetako bat. “Izan ere, nahiz eta beraiek jakin gu euskaldunak ginela eta gure afera berri izan, Espainiako gazteen taldearekin joan ginen, eta Espainiak Sahararen egoerarekin duen erantzukizuna ikusita, oso ongi hartu gintuzten”. Bestalde, amorrurik handiena beraien desesperazioa ikusteak eman ziola baieztatu zuen. “Eguna joan eta eguna etorri ikusten dute ez zaiela iristen etxera bueltatzeko eguna”.

 

Kongresuan presidentzia aldaketa egin zen eta baita postuen aldaketa ere. Ordutik kooperazio arduraduna denarekin harremanetan egoteko aukera izan dute EGK taldekoek. Aldaketaren ondoren, hango biztanleen beharrik nagusienak zein diren jakinarazi diete EGKkoei. Eskaerak denetarik direla komentatu digu Arrutik, bai janari eta medikamentuak, baina honelako beharrez Asociación de amigos del pueblo saharaui bezalako taldeak arduratzen direla aipatu du. “Guri gehiago eskatzen digute gazteentzat formazioan lagunduko duten materiala, bai astialdira begira, begiraletza formazioa, hizkuntza aldekoa, tailerrak (jostunak adibidez) eta materiala (ordenagailuak, kamarak, bideoak…). Oso mugatuta daudenez, ematen zaien laguntza guztia oso ondo datorkie, desertu erdian ez baitute ezer”. Honez gain, orain gainera uholdeen afera gehitu dela aipatu zuen. Sahararekin zuten komunikazio moztu egin zaie. “Gauzak lasaitzen direnean ikusi egin beharko dela ea beharrak aldatu diren, beharrik nagusienak formazioa izaten jarraitzen duen, ala beren bizirautea.”

 

Euskal Herrian Saharari buruzko informazio nahikoa ote dugun galdetuta, gazteen artean galtzen ari dela erantzun digu Aloñak eta zaharragoak direnek, bai soldaduska egitera hara joan zirenek informazio gehiago dutela uste du. “Saharako haurrak gure artera etortzen direnean sahararrak direla eta basamortuan han nonbait daudela badakite gazteek; baina benetan beren errealitatea zein den eta zergatik dauden horrela, ez dakitela esango nuke”.

 

Martxoaren 9an lehen batzar bat egingo dute. Berez, EGKko gazte taldeei luzatu dieten arren, norbaitek, indibidualki edo elkarte gisa parte hartu nahi izango balu, inongo arazorik ez dagoela ziurtatzen du EGKren Nazioarteko Teknikariak. Helburu dute ikustea elkarte bakoitzak zein ideia duen Sahararen inguruan, eta ea ideia horiekin eta Saharatik egin dizkieten eskaerak bateratuz proiekturen bat buru daitekeen. Noiz eta non izanen den oraindik finkatua ez dago, izan ere, Bizkaia Gipuzkoa eta Araban egoitzak dituztenez, zein lurraldetako jendea apuntatzen den gehien, han izanen da bilera. Izen emateko epea martxoaren 1ean amaituko da.

 

 

 

Lander Arbelaitz

Rastafarien doinu eta ahotsa

MACKA B

Azken 15 urteetan Europako reggaearen izar bilakatu da britainiarra. Eginiko musikak nahastezinak Rastafarien politika kontzientzia pizteko balio izan du. Bere letrak gizarte egoerarekin oso lotuak daude eta konpromiso handiko gaiekin jarrera tinkoa erakutsi du beti, hala nola, berdintasun eskubideak emakume eta inmigranteentzat, langabeziaz eta arrazakeriaz. Gai hauek jorratzeko duen moduak Europan ospetsu egin du, biztanlegoaren ardurarik gertukoenekin lotura baitute.
Ume zenetik gustatu izan zaio musika eta orduan entzuten zuen reggaeren erritmoak bere “bihotzean leku bat aurkitu” zuela esan ohi du. Zenbait musikari ikusita etxean DJ probak egiten hasi zen eta Jamaikara egin bisita batek inspirazioa ekarri zion. 1983an hasi zen txapelketa batean Banion eta Rankin Ann bezalako aurkariei gailendu eta irrati batzuek gonbidatu zutenean.
Handik gutxira bere lehen single-a etorri zen Maggie’s Letter Pappa P produktorearekin, eta arrakasta itzela izan zen. Handik aurrera arrakastaz arrakasta ibili zen eta hurrengo urteetan hainbat single atera zituen horien artean, Signs of the Times, Dread a who she love eta Proud Mandela. Orduzkeroztik, askotan izan da Europako zerrenden lehen postuan eta 15 disko kaleratu ditu.

Lander Arbelaitz

Azterketek nola eragiten dizute eguneroko bizitzan?

Iosu Errezola. Donostiarra 20 urte. Zuzenbide ikaslea.

 

Kanpoan bizita, ikaslearen bizimodua ederra da azterketen hilabete hori kenduta. Hilabete horretan ongi sufritu egin behar da, hilabete bat bakarrik baita.

 

Hala ere, ikasten pasatako denboraldi horretan ez naizenez ateratzen, diru mordoxka aurrezten dut, opor eta festetan eta xahutzeko